چکیده:
برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) از منظر حلوفصل مسالمتآمیز اختلافات، یک نقطه عطف محسوب میشود؛ اما در بُعد داخلی، مسأله دسترسی و نظارت بر فعالیتهای هستهای ایران در برجام از حساسیت بالایی برخوردار است. برجام در درون خود دو سازوکار دسترسی عادی و اتهامی تعبیه نموده است که پایش این نظارت و دسترسی، بر عهدۀ آژانس بینالمللی انرژی اتمی گمارده شده است. نظارت عادی در برجام تا حدِّ بسیاری مشابه آن چیزی است که در نظام نظارتی آژانس در قالب پادمان، پروتکل الحاقی و کد اصلاحی1.3 صورت میپذیرد و آنچه که در این حوزه بهعنوانِ نوعی نوآوری تلقی میشود، موسوم به اقدامات شفافساز است. آنچه که در این میان بحث برانگیز و به تعبیری، تبعیضآمیز به نظر میرسد، دسترسیهای اتهامی در برجام است که با فرایند 24 روزهای که در خود دارد، میتواند زمینه نفوذ اطلاعاتی آژانس را فراهم آورد. در نوشتار حاضر با تأکید بر برجام به مرور اسناد مرتبط در این خصوص پرداخته میشود تا به این پرسش پاسخ داده شود که شیوه و کیفیت دسترسی در برجام چگونه است.
Through the peaceful settlement of disputes outlook, the Joint Comprehensive of Action (JCPOA) deals with as a turning point. The issue of granting access to and monitoring via JCPOA on the Iran’s nuclear activities is growing increasingly sensitive in Iran. Incorporating two specific mechanism in JCPOA, routine and unannounced inspection, upon which the International Energy Atomic Agency (IAEA) is rested with to monitor such an access. The routine inspection in JCPOA is similar to an extent degree to the same inspection included in the IAEA monitoring system of the Safeguard Agreement, Additional Protocol and the modified Code 3.1. The innovation has been occurred in the JCPOA is pertained to the transparence- derived activities. The challenging, and somehow discriminating, point which may be made here is that the unannounced inspections in the JCPOA is capable of offering an adequate facilitation for potential leaking of Iran’s nuclear confidential information. With regard to reviewing JCPOA’s contents, the paper would make an examination to the related instruments in order to reach a conclusion as to the question how the method and qualification of access in the JCPOA would be.
خلاصه ماشینی:
این سند در خود دو سازوکار نظارتی عادی و اتهامی را برای رفع نگرانیهای بینالمللی در خصوص برنامه هستهای ایران پیشبینی نموده است که آژانس بینالمللی انرژی اتمی مسئول اجرای آن خواهد بود.
1- موافقتنامۀ پادمانی 66 INFICIRC/ در سال 1965، شورای حکام، نمونه پادمانی را تصویب کرد که در سالهای 1966 و 1968 اصلاحاتی در آن ایجاد شد؛ بر این اساس چنین پادمانهایی مثل مورد قبل جامع نیست و ناظر به برخی موارد خاصی است که آژانس و کشور امضا کننده بر سر آن توافق مینمایند و این توافق در حیطه مواد هستهای، مواد غیرهستهای (مانند آب سنگین)، تأسیسات و تجهیزات هستهای خواهد بود و هدف از این موافقتنامه تضمین عدم انحراف برنامه هستهای به سمت مقاصد غیرصلحآمیز است.
اما این نظر مورد حمایت اکثریت کشورهای عضو قرار نگرفت و این موضوع در خصوص کشورهایی که موافقتنامههای پادمانی جامع با آژانس دارند، تنها از طریق بازرسیهای ویژه احتمال انجام دارد و یا اینکه پروتکل الحاقی را با آژانس منعقد نمایند.
1 در ماده ۸ آمده است هیچیک از مفاد این پروتکل نباید موجب شود که کشور عضو مکانهایی علاوه بر موارد اشاره شده در مواد ۵ و ۹، مورد درخواست برای انجام فعالیتهای بازرسی در یک مکان خاص را در دسترس آژانس قرار ندهد.
3 در خصوص مواد و تأسیسات هستهای اعلام نشده، در برجام سازوکار جدیدی را پیشبینی نموده است که پیش از این در نظام نظارتی آژانس سابقهای نداشته که این نوع از دسترسی و نظارت بر اساس بازرسی اتهامی مورد توجه قرار گرفته است.