چکیده:
عادلانه بودن دادرسی فرایندی است که مبتنی بر برخورداری متهمین از کلیه حقوق مربوط به امکانات و شرایط مساوی با شاکی خویش جهت الزامات لازم برای دفاع، که نقض الگو و معیارهای مربوط به آن موجب دادرسی ناعادلانه و رعایت الگو و معیارهای آن منجر به یک مساوات و برابری در امر قضاوت قاضی خواهد بود. قاضی و دادستان در شکلگیری پرونده کیفری وظایف مهمی را عهده دار هنستند که میتواند در فرایند کیفری به خصوص در فرایند تحقیقات اولیه وضعیت پرونده را به سمت اتخاذ تصمیمی ناعادلانه هدایت کند. بر همین اساس تحولات قابل توجهی در سیستم قضایی ایران ازسال 2018 تا به امروز صورت پذیرفته و دستخوش تغییرات مبتنی بر عدالت محوری شده وامروزه نقش آن بسیار حساس و برجسته است. علیرغم این همه تغییرات، سیستم قانونگذاری ایران از این تحولات به دور مانده و با اعطای اختیاراتی به قاضی در مراحل مختلف دادرسی، برابری و مساوات در امر دادرسی عادلانه از جمله اصل بیطرفی، اصل تساوی سلاحها، اصل استقلال مقامات قضایی و اصل تفکیک مقاطع مختلف دادرسی را نقض کرده است. در قوانین جدید کیفری نیز پیشرفت قابل ملاحظهای در این زمینه دیده نشده است. لذا لازمه برابری در اجرای عادلانه و حقوق مربوط به دفاعیات متهمین ایجاب میکند تا اصلاحاتی اساسی در قانون آئین دادرسی کیفری کشورمان صورت گیرد.
خلاصه ماشینی:
لذا در کشور ما به دلایل غیرمنطقی در یک دوره 10 ساله به سال 1381 دادسرا دچار انحلال شد که بعدها فرصت خوبی ایجاد شد که که این اصلاحات در راستای سلب اختیارات قاضی جهت تحقق هرچه بیشتر فرایند دادرسی مبتنی بر عدالت باشد و رعایت حقوق دفاعی متهم انجام گیرد، ولی نه تنها فکر و اندیشه جدیدی در این قانون به چشم نمیخورد، حتی بدون لحاظ تحولات و اصلاحات انجام یافته در سیاست جنایی نوین مجدداً مقررات آئیندادرسی کیفری دویست سال قبل در قانون گنجانده شده و موارد جزئی نیز که در لایحۀ اصلاحی آئین دادرسی کیفری در این زمینه در نظر گرفته شده کافی به نظر نمیرسد.
در ماده مادۀ 111 بند 2 لایحه آئین دادرسی کیفری نیز بر عادلانه بودن دادرسی تصریح شده است(مادۀ 2- 111: آئین دادرسی کیفری باید منصفانه و عادلانه باشد، حقوق طرفین دعوا را تضمین کند و قواعد آن نسبت به اشخاصی که به سبب ارتکاب جرائم مشابه تحت تعقیب قرار میگیرند، بهصورت یکسان اعمال شود) نه تنها در کشور ایران در کشورهایی پیشرفته غربی نیز تعریفی در ارتباط با دادرسی مبتنی بر عدالت و مساوات محور بودن نیز آمده است مثلا در قوانین کشور آمریکا در تعریف دادرسی عادلانه آمده است؛ «دادرسی عادلانه، یک دادرسی عادی و معمولی است که در یک فضای آرام و در برابر یک قاضی بیطرف و نیز هیئت منصفه بیطرف که تنها هدف و نفع آنان اجرای درست و صحیح قانون است، برگزار میشود.