چکیده:
در روزگار فرمانروایی محمدولی میرزا در یزد، حدود سالهای 1238ـ1243ق، زردشتیان به کفر و بیدینی متهم شدند و سرانجام با پادرمیانی شاهزاده قاجار پرسشهایی درباره اساس دین از آنان پرسیده شد و به این شیوه، حقانیت دینی آنان اثبات شد و از اتهام پاک شدند. موبدخدابخش پور موبدفرود، دستورکیخسرو پور دستورخدابخش و هیربدجاماسب کسانی بودند که پرسشها را پاسخ دادند. این رویداد مهم سبب شد تا جامعه زردشتی به تنظیم و تدوین پرسش و پاسخهای یادشده بپردازد و آنها را ماندگار سازد. از اینرو هیربد خدابخش پسر هیربدجاماسب مبارکه آنها را در رسالهای به نام دین مسئله سال 1207ی به نظم کشید که نسخهای از آن به ش358، در مجموعه مانکجی کتابخانه کاما نگاهداری میشود. این رساله، به سال 1318ی قدیمی/1949م، بکوشش سروش آذرمی فرزند تیرانداز در بمبئی به چاپ رسید. کلام تدافعی و بیان انفعالی عقائد زردشتیان بخش چشمگیری از متون زردشتی به فارسی را در بر میگیرد و متنهای آن با رساله معروف علمای اسلام در حدود ۶۰۰ی آغاز میشوند. پدیدآوردگان متون یادشده میکوشند دیانت زردشتی را به گونهای معرفی کنند که تفاوتی با اسلام ندارد. در این گفتار، مفهوم کلام انفعالی و تدافعی بر مبنای رساله مورد اشاره بررسی و معرفی میشود.
Abstract: In 1238-1243 AD, During the reign of Mohammad Vali Mirza in Yazd, the Zoroastrians were accused of blasphemy and infidelity. And finally, the Qajar prince asked them questions about the basis of religion and in this way, their religious legitimacy was proven and cleared of accusation. Mobed Khodabakhsh son of Forud, Dastur Kheikhosro son of Khodabakhsh and Herbed Jamasp were the ones who answered the questions. This important event led the Zoroastrian community to formulate and sustain these questions and answers. In 1207 Y., Herbed Khodabakhsh son of Herbed Jamasp Mubarakeh composed them in a treatise entitled Din Mas'lah (Problem of The Religion). A manuscript of it, No. 358, is kept in the Manekji Collection of the Cama Library . The defense and passive expression of Zoroastrian theology comprise a significant portion of Zoroastrian texts in Persian, and its texts begin with the famous treatise of 'ulamaye Islam at late sixth century AH/ Y. The authors of the above texts are trying to introduce the Zoroastrian religion in a way that is no different from Islam. In this essay, the concept of passive and defensive theology is discussed and introduced on the basis of the mentioned treatise.
خلاصه ماشینی:
مقدمه علم کلام از جمله دانش هايي بود که در نخستين قرون تاريخ اسلام و تحت تأثير مفاهيم فلسفي و در پاسخ به منازعات سياسي پيش آمده در جامعۀ اسلامي به تدريج در ميان مسلمانان شکل گرفت و قصد از آن اين بود که به کمک مفاهيم و موازين عقلي و فلسفي به تفسير متون مقدس و توجيه احکام ديني صادرشده و دفاع از آن در برابر ديگر اديان يا افکار بپردازد.
پايگاه اغلب ايراني آنها و آشنايي عميق ايشان با ميراث فکري ايراني (خياط ، ١٩٢٥: ٥٤، ٥٧؛ بلخي و قاضي عبدالجبار، ١٩٧٤: ٨٦-١٠٠؛ ابن مرتضي، ١٩٦١: ١٣٦-١٤٠) سبب شد تا ميان آنان و فرق و اديان ايراني از زردشتي رسمي تا مزدکيان و مانويان مباحث کلامي جدي روي دهد: ابوهذيل علاف ، از علماي قوم ، در جدل و مناظره سرآمد بود.
زير اين عنوان ، هر نوع متني که به تبيين ابعاد ديانت زردشتي متناسب با مسائل اساسي مطرح در فرق کلام اسلامي بپردازد، جاي ميگيرد، خواه متن بزرگي چون دينکرد باشد، که در آن تصريح نشده است که مطالبي از آن در پاسخ به مسائل کلامي اسلامي نوشته شده است ، خواه رسالۀ علماي اسلام باشد، که پاسخگويي به علماي مسلمان در آن تصريح شده است .
ژان دمناش بيش از ديگر ايران شناسان غربي به کلام زردشتي توجه کرده است و او را بايد از پيشگامان اين حوزه به شمار آورد: دمناش در ١٩٤٥ م کتاب شکندگمانيک وزار، يکي از مهمترين متون کلامي زردشتي، را چاپ کرد و در ١٩٥٨ م کتاب دينکرد، دانشنامۀ مزديسنا را منتشر ساخت .