چکیده:
همیشه در جامعه، این سؤال مطرح است که آیا شرعاً میتوان مردم را به انجام دادن معروف و ترک منکر وادار کرد. هنوز جامعه با پاسخهای فقهی متفاوتی مواجه است. از آنجاکه بنابه «اصل اولی» اکراه مشروع نیست، استثناهای آن، یعنی اکراه بهحق، نیازمند اثبات است. برای اثبات مشروعیت «اکراه به انجام دادن واجبها و ترک حرامها»، ممکن است به ادله امر به معروف و نهی از منکر استناد شود؛ اما استقرا و ارزیابی این مستندها، ما را به این نتیجه میرساند که این ادله برای اثبات مشروعیت اکراه قاصرند و نهایت چیزی که از آنها میتوان استفاده کرد، «مشروعیت انکار منکر با ید» است که آن هم به معنای اکراه بر ترک منکر نیست و نمیتواند مجوز اکراه باشد. با قصور ادله «مشروعیت اکراه در امر و نهی»، شبهه حرمتش مطرح میشود؛ زیرا اغلب امر و نهی همراه با اکراه موجب ایذای غیر است.
خلاصه ماشینی:
1. هدف امر به معروف و نهي از منکر به نظر بعضي از فقها هدف از انکار منکر، تحقق نيافتن منکر است (طوسي، 1375، ص150) و براي رسيدن به هدف امر به معروف و نهي از منکر، از غير امر و نهي لفظي نيز ميتوان کمک گرفت و تارک واجب را به انجام دادن آن وادار کرد (نجفي، 1404، ج21، ص381)؛ زيرا مقصود از امر به معروف، تحقق معروف به هر نحو ممکن است و مُجاز بودن «زدن»، که از بعضي از ادله نهي از منکر استفاده ميشود، دليل بر آن است، (حائري، 1418، ص929) بعضي از فقها نيزگفتهاند: چون در بيشتر موارد، امر و نهي بهتنهايي اثر نميکند بايد با اعمال قدرت انجام شود تا اثر کند (منتظري، 1409، ج1، ص152 و600) و بايد به هر وسيله ممکن، تارک معروف را به «معروف» وادار ساخت و فاعل منکر را از آن منع کرد.
ادله خاص مشروعيت اکراه در امر به معروف هفت دليل بهطور خاص در مورد انکار با «يد»، بسط زبان و يد، ايذاء مرتکب منکر و زدن و سرزنش او و پاره کردن لباس او وارد شده که ممکن است براي مشروعيت اکراه در نهي از منکر به آنها استناد شود: 1-3.
(طباطبايي قمي، 1426، ج7، ص157) ب) «به فرض اينکه ادله نهي از منکر بر "وجوب منع عملي و جلوگيري از تحقق منکر" دلالت داشته باشد، اين حکم مطلق نيست و مقيد به عدمارتکاب حرام است؛ بنابراين در صورتي جلوگيري از تحقق منکر واجب است که ملازم با هيچ حرام ديگري نباشد»، (تبريزي، 1416، ج1، ص100) ما حق نداريم براي جلوگيري از تحقق يک منکر، مرتکب منکري ديگر شويم.