چکیده:
واقعه ی کربلا، طی قرن های متمادی، تاثیرگذاری پایداری بر نسل های متوالی داشته است. جریان های اجتماعی که به تبع این حادثه ظهور پیدا کرده اند، موید این تاثیر است. هنرنمایشی شبیه خوانی، به عنوان یکی از گونه های تحول یافته گفتمان این واقعه، از جمله این جریان ها می باشد. هنری که در مسیر عرضه خود، از عوامل متعدد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بهره برده است. اما آیا ریشه این آیین سنتی را فقط باید در آیین های باستانی ایران مانند؛ سوگ سیاوش و... جستجو کرد؟ آنچه که کمتر مورد توجه قرار گرفته است؛ بررسی نقش فعل و انفعالات سیاسی از قبیل؛ تقابل و تعامل فرق و ادیان مذهبی و ارتباط آن ها با حاکمان و حرکت های خود جوش مردمی، در فراز و فرود روند تکاملی شیوه نمایشی گفتمان این واقعه یا همان آیین شبیه خوانی می باشد. در این مقاله تلاش می شود تا به روش تحلیلی و توصیفی و با استفاده از اسناد، گزارش ها و کتب تاریخی موجود، نقش اینگونه عوامل سیاسی در شکل گیری این هنر آیینی آشکار شود.
خلاصه ماشینی:
جسـتجو کـرد؟ آنچه که کمتر مورد توجه قرار گرفته است بررسـی نقـش فعـل و انفعـالات سیاسـی از قبیـل تقابـل و تعامل فرق و ادیان مذهبی و ارتباط آنها با حاکمان و حرکت های خودجوش مردمی ، در فراز و فـرود روند تکاملی شیوه نمایشی گفتمان این واقعه یا همان آیـین شـبیه خـوانی اسـت .
در دوره حکمرانان آل بویه ، تشـیع بـا اسـتفاده از زمینه های موجود، در قالب آیین عزاداری و نوحه خـوانی و مرثیـه خـوانی بـه مـرور زمـان ، فعالیت سیاسی و اجتماعی گسترده خود را شروع کرد و به نوعی برای زنده و پویا نگهداشـتن فرهنگ عاشورا، بیان احساسات دینی - مذهبی شیعیان و نشان دادن ظلم ظالمین به اهل بیت و مبارزه و مقاومت در برابر دشمنان آنان ، عزاداری را بسط و گسـترش داد.
تحـولات مختلـف سیاسی -اجتماعی و فرهنگی جامعه در دوره های بعدی تاریخ ، رفته رفته شرایط را برای بـروز خلاقیت در این زمینه فراهم کرد که نهایتاً به شکل گیری شیوه نمایشی گفتمان واقعـۀ کـربلا یعنی «تعزیه » یا «شبیه خوانی » منجر گردید.
با بررسی این روایت ها به نظر می رسد که عشق و ارادت ایرانیان به اهل بیت و بهره گیری از رهبری ائمه اطهار و همچنین تقابل آنها با اعراب و از طرف دیگر سختگیری حاکمان ایـن دوره در برگزاری آیین های شیعی ، همچنان محـرک و زمینـه سـاز تحریـک نیـروی خلاقـۀ شیعیان و استفاده از گونه های مختلف گفتمان واقعۀ کربلا در راه عدالت جویی و ظلـم سـتیزی بوده است .