چکیده:
نظام های بهره برداری ، از دیر باز نقش بسزایی در توسعه کشاورزی داشته و همواره به عنوان یکی از مسائل بنیادی کشاورزی ایران در جهت بکارگیری صحیح منابع آب و خاک به شمار آمده است. به این دلیل در پژوهش حاضر انواع نظام های بهره برداری کشاورزی در بخش مرکزی و نقشی که در توسعه کشاورزی منطقه دارند مورد شناسایی و بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به کمک مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و پژوهش های میدانی می باشد. جامعه آماری در این تحقیق شامل سرپرستان خانوارهای کشاورز روستاهای بخش مرکزی شهرستان تربت حیدریه است. براساس فرمول کوکران، حجم نمونه 361 بهره بردار از 16 روستای نمونه منطقه برآورد شده است. نتایج آزمون همبستگی کرسکال والیس(Kruskal Wallis) نشان می دهد که بین نظام های بهره برداری و توسعه کشاورزی رابطه معناداری وجود دارد. از بین نظام های بهره برداری موجود در منطقه، نظام خرده سرمایه داری، از نظر توسعه کشاورزی موفق تر و در رتبه اول قرار دارد و نظام های مشاع و دهقانی به ترتیب در رتبه های دوم و سوم هستند. به علت وجود برخی مشکلات در نظام خرده سرمایه داری، نظام بهره برداری سهامی زراعی و شرکت های تعاونی کشاورزی مناسبترین نظام برای منطقه پیشنهاد شده است.
خلاصه ماشینی:
نظام بهره برداری ، روابط و مناسبات کشاورزی و همچنین شیوه و چگونگی اعمال مدیریت ، با بکارگیری منابع دیگر مانند سرمایه و نیروی کار است که به اشکال و صور مختلف خانوادگی ، گروهی ، تولید جمعی یا تولید دولتی انجام می گیرد و می تواند مناسب ترین شرایط برای استفاده بهینه از منابع ، جلب مشارکت بهره برداران ، فراهم ساختن زمینه های پذیرش فن آوری و جلب سرمایه در بخش کشاورزی را فراهم سازد(کمالی و مددی،١٣٨٥ :٦٣).
نظام های بهره برداری یکی از اصلی ترین و مهم ترین مسائل نظام کشاورزی در بعد کلان و یا ساختاری هستند که هر چه در جهت گسترش نظام های بهره برداری بهینه و مناسب با شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مناطق تلاش شود، وضعیت مطلوب تری از نظر کاهش میزان اتلاف انرژی ، هزینه های تولید و افزایش عملکرد تولید و بازدهی عوامل تولید، سود دهی و بهبود وضع زندگی کشاورزان و رضایتمندی آنان و نیز امکان انجام عملیات زیربنایی ، ارتقای سطح مکانیزاسون و حفظ منابع و جلوگیری از ضایعات و در نهایت توسعه کشاورزی حاصل خواهد شد و هدف راهبردی در برنامه های توسعه یعنی : «تحول کیفی در ساختار کشاورزی و تبدیل شیوه معیشتی به کشاوزری نوین سودآور در تامین نیاز های اساسی جامعه » و «کاهش وابستگی » و « توسعه ملی»، تحقق خواهد یافت (رضائی،١٣٨٥ .
٧- میانگین سرانه تعداد دام سبک در نظام دهقانی ومشاع به ترتیب ١٢ و١٠ و در خرده سرمایه داری ٦٠ راس است و چون Sig برابر ٠/٠٠٠ بدست آمده ، لذا رابطه معناداراست یعنی بین تعداد دام های سبک کشاورزان ونظام های بهره برداری رابطه وجود دارد.