چکیده:
«قسط و عدل» از مهمترین ارکان و ارزش های چند جانبه و متعالی اسلامی است که در قرآن کریم و آموزه های پیشوایان دین، در حوزه زندگی فردی و اجتماعی، مورد تاکید فراوان قرار گرفته است. میر سیدعلی همدانی (786-714ق) به عنوان یکی از بزرگترین اندیشمندان تاثیرگذار بر شبه قاره و بخش عمده ای از آسیا، در آثار خود به اهمیت عدالت از چند جنبه جداگانه پرداخته است. و بر اساس نظریه سیاسی و اجتماعی و مبنای اعتقادی او عدالت در مرکز جهان بینی و انسان شناسی و فلسفه سیاسی او قرار می گیرد. در این مورد عقایدی ابراز داشته که در حقیقت تحلیلی عمیق از دیدگاه اسلام در مورد عدالت به شمار می آید و بر محور تکیه بر «حاکم عادل» و «مصلح عادل» استوار است. وی بسیاری از احکام چون «امر به معروف و نهی از منکر» را هم بر همین اساس تحلیل می کند.
خلاصه ماشینی:
یکی از ویژگیهای عرفان شیعی پیوند میان شریعت و عرفان و سیاست است، یعنی در انسانشناسی عرفان شیعی، «ولایت» جایگاه اصلی و مرکزیت دارد و میرسیدعلی همدانی نیز به این اصل پایبند بوده است و به پیروی از امیر مؤمنان (ع) راهکارهایی برای اجرای عدالت در جامعه ارائه میدهد و با هر نوع ظلم و ستمی مقابله میکند و دین را در کنار سیاست با معنا میداند و به همین دلیل آثاری چون ذخیرة الملوک را تألیف میکند و بدون سیاست، اجرای شریعت و تعلیم و تربیت اجتماعی و حتی اخلاق را امکانپذیر نمیداند.
» (کوچرف، 1390: 109) نتیجهگیری علما و دانشمندان مسلمان و شیعه مهمترین مروج ارزشهای اسلامی در سراسر تاریخ اسلام بودهاند و یکی از برجستهترین آنها میرسیدعلی همدانی است که با تلاشی بی نظیر ارزشهای معنوی و دینی را نه تنها در جوامع مسلمان که در سرزمینهای دیگر نیز گسترش داده است و بیش از همه عدالت را در مرکز این ارزشها قرار میدهد و عدالت را در سه عرصة اساسی دنبال میکند، عدل الهی و وسعت عدل در هستیشناسی و عدالت فردی و تزکیه و تهذیب و اخلاق بر اساس آن یعنی در حوزة انسانشناسی که عدل را در مرکز قرار میدهد و بالاخره در حوزة سیاسی و اجتماعی که در آثار و گفتار خود حاکمان را به عدل میخواند و ملاک قوام جامعه را در عدالت جستجو میکند.