چکیده:
موضوع حقوق بشر به عنوان یکی از هنجارهای مورد پذیرش نزد اتحادیه اروپا به شمار رفته که رعایت آن به عنوان یکی از پیششرطهای اتحادیه برای تعمیق روابط با طرف ثالث مورد تاکید قرارمیگیرد. از این منظر اتحادیه اروپا رعایت حقوق بشر را به عنوان پیششرط تعمیق روابط و انعقاد قرارداد TCA با ایران قرارداده است. به عبارتی اتحادیه اروپا خواستار آن است که میان رعایت حقوق بشر در ایران و افزایش روابط تجاری با این کشور، یک رابطه مستقیم برقرار کند. لذا این پژوهش سعی دارد رابطه میان این دو متغیر (حقوق بشر و روابط تجاری) در روابط میان ایران و اتحادیه اروپا را در سه دوره تاریخی ریاست جمهوری هاشمی، خاتمی و احمدینژاد بررسی کند. سئوال اصلی پژوهش این است: مسئله حقوق بشر در ایران چه تاثیری بر روابط تجاری میان ایران و اتحادیه اروپا دارد؟ با توجه به آمار تجارت میان ایران و اتحادیه اروپا در سه دوره تاریخی مورد بررسی، فرضیه اصلی چنین است: مسئله حقوق بشر نزد اتحادیه اروپا بیشتر به عنوان ابزاری جهت رسیدن به اهداف سیاسی درباره ایران مطرح است. به عبارتی برخلاف آنچه اتحادیه اروپا ادعا میکند، حقوق بشر رابطهای مستقیم با روابط اقتصادی برای این اتحادیه ندارد. یافتههای پژوهش نشان میدهد در برخی دورهها که حقوق بشر از دیدگاه اتحادیه اروپا نقض شده است، اتفاقا روابط تجاری میان ایران و اتحادیه اروپا افزایش یافته و برعکس.
خلاصه ماشینی:
سفیر وقت ایران در آلمان معتقد است در این دوره مسئله حقوق بشر نتوانست باعث رکود فوقالعاده روابط تجاری ایران و اتحادیه اروپا شود؛ چراکه از یکسو منافع اقتصادی برخی کشورهای اروپایی همچون آلمان و فرانسه اهمیت بیشتری از حقوق بشر داشت و از سوی دیگر، اتحادیه همواره با وضع تحریمهای تجاری به استثنای تحریمهایی که از سوی سازمان ملل وضع میشد، مخالفت میکرد (Mousavian, 2008: 197-202).
بدینترتیب میتوان گفت میزان روابط تجاری ایران و اتحادیه اروپا در این دو سال بیشتر از آنکه ناشی از وضعیت حقوق بشر در کشورمان باشد، ناشی از معادلات بینالمللی و افزایش فشار امریکا بر ایران درباره موضوع هستهای بوده است.
اما با آنکه اتحادیه اروپا در این دوره نسبت به نقض حقوق بشر در ایران اعتراضات زیادی داشت، اما ما شاهد هستیم روابط تجاری میان طرفین نه تنها کاهش نیافته بلکه به لحاظ ارزش افزایش نیز یافته است.
)منبع: بانک مرکزی ایران، 1388 حتی اگر میزان مبادلات تجاری ایران و اتحادیه اروپا را با احتساب نفت مدنظر قراردهیم،(١) باز هم شاهد روند افزایشی در دوره اول ریاست جمهوری احمدینژاد نسبت به دورههای قبل خواهیم بود (International Trade Centre, 2016).
اما هنگامی که شرایط برای اتحادیه اروپا تغییر کرد، رویکرد آنها به مسئله حقوق بشر نیز تغییر یافت؛ به طوری که در دوره اول ریاست جمهوری خاتمی که اوج مناسبات میان ایران و اروپا را شاهد بودیم، اما سطح روابط تجاری میان طرفین کاهش یافت.
این در حالی است که با روی کار آمدن احمدینژاد و با وجود آنکه روابط سیاسی میان طرفین به سردی گراییده بود و اتحادیه اروپا نسبت به نقض حقوق بشر در ایران در این دوره معترض بود، اما روابط تجاری آسیبی ندید و حتی صادرات ایران به اتحادیه افزایش نیز یافت.