چکیده:
بیش از نیمقرن متمرکزشدن و یکپارچگی ادارة امور روستاها، از دوران مشروطه تا اصلاحات ارضی، میگذرد. هدف مطالعة حاضر، شناخت نحوة سامانبخشی امور روستا در دورة گسترش نظام مالکیت زمین، از مشروطیت تا انجام برنامة اصلاحات ارضی، است. روش این پژوهش کیفی است و با استفاده از تحلیل موضوعی دادههای حاصل از اسناد و مصاحبهها تجزیه و تحلیل شده است. جامعة آماری این تحقیق روستاهای بخش گرکن جنوبی شهرستان مبارکه است. بهمنظور گردآوری اطلاعات، با پنجاهنفر از مطلعان کلیدی درباب مدیریت روستا مصاحبه شد. یافتهها نشان میدهد که مالکیت زمین با لغو تیولداری گسترش و رسمیت یافت که پیامد آن شکلگیری تمرکز مدیریت بر امور روستا بوده است. از یافتههای مهم این تحقیق شناخت مدیریت متمرکز روستا با عاملیت مالک در ادارة امور روستا در حوزههای مدیریت آب، سامان بخشی نظم، انضباط و امنیت در روستا، مدیریت ارتباطات، مدیریت عوامل تولیدی و نیز حمایت مالک از روستاییان، بهویژه در ساخت راهها و مدرسهها و مکانهای عمومی است. از دیگر یافتههای این تحقیق این است که مالک کدخدا را در فرآیندی پیچیده انتخاب میکرد، تأیید دولت و پذیرش روستاییان از دیگر شروط کدخدایی بود. نتیجة این تحقیق نشان میدهد که مصالحهگری، کلیتنگری، حمایتگری، تجربهگرایی، دخالت دولت در کمترین میزان، و فقدان بوروکراسی مهمترین تعیینکنندههای اجتماعی دورة تمرکز مدیریت روستا در حدفاصل زمانی مشروطه تا انجام برنامة اصلاحات ارضی بودهاند.
خلاصه ماشینی:
نتیجۀ این تحقیق نشان می دهد که مصالحه گری ، کلیت نگری ، حمایت گری ، تجربه گرایی ، دخالت دولت در کمترین میزان ، و فقدان بوروکراسی مهم ترین تعیین کننده های اجتماعی دورٔە تمرکز مدیریت روستا در حدفاصل زمانی مشروطه تا انجام برنامۀ اصلاحات ارضی بوده اند.
حسینی ابری (١٣٨٢) در مطالعه ای اسنادی با عنوان «توجه به مدیریت روستایی » به این نتیجه رسیده است که روستاییان ، در گذشته و به خصوص قبل از اصلاحات ارضی ، روش هایی را برای مدیریت ابعاد گوناگون کار و زندگی تکرار می کردند که گاه با پیشرفته ترین اصول علمی سازگاری دقیق دارد.
ازمیان آثار کلاسیک ، که در حوزٔە جامعه شناسی تاریخی ایران تحریر شده اند، چند نمونه ازجمله مالک و زارع در ایران اثر لمبتون ٤ (١٣٧٧)، ایران بین دو انقلاب اثر یراوند آبراهامیان (١٣٧٨)، موانع توسعۀ بورژوازی در ایران (١٩٧٨) و دهقانان ، زمین و انقلاب (١٣٦١) از آثار احمد اشرف ، مجموعه مقالات در جامعه شناسی تاریخی ایران (١٣٣٧) و اقتصاد سیاسی ایران (١٣٧٧)، تضاد دولت و ملت : نظریۀ تاریخ و سیاست در ایران (١٣٨٠) از آثار محمدعلی همایون کاتوزیان ، کتاب بنه اثر جواد صفی نژاد (١٣٥٣)، نظریۀ ارباب غایب حمید عبداللهیان (١٣٩٢)، تکامل فئودالیسم در ایران اثر فرهاد نعمانی (١٣٥٨)، تاریخ زندگی اقتصادی روستاییان و طبقات اجتماعی اثر غلامرضا انصاف پور (١٣٥٥)، جامعۀ دهقانی در ایران اثر خسرو خسروی (١٣٥٧)، مدیریت روستایی ایران اثر مهدی طالب (١٣٧٦) و چندین مقالۀ دیگر انتخاب شد تا روایت های غیرمستقیم و مستقیم آنان درباب مدیریت امور روستا مطالعه و تحلیل شود.