چکیده:
از پدیده های تاثیرگذار بر مشروطیت ایران، ورود قوای روس به شمال و شمال غربی کشور در دوره استبداد صغیر است. آنان در ربیع الاول 1327ق. وارد رشت شدند و یک ماه بعد تبریز را اشغال نمودند. این مداخله در شهرها، واکنش پشتیبانان مشروطیت از جمله محمدامین رسول زاده را برانگیخت. وی که از سوی روزنامه ترقی در ایران حضور داشت، گزارش هایی از ورود قزاقان به باکو منتشر می کرد. با توجه به اهمیت این مداخله در نگرش وی، پرسش اصلی این است که از نظر رسول زاده، مداخله نظامی قوای روس چه تاثیری بر روند مشروطیت ایران می گذاشت؟ جهت پاسخ، با استفاده از روش تحلیل محتوا، گزارش های رسول زاده در روزنامه ترقی را مورد توجه قرار داده ایم تا به دیدگاه وی در باره مداخله روس ها در دو شهر رشت و تبریز و پیامدهای آن در بستر تاریخی موردنظر دست بیابیم.
خلاصه ماشینی:
این پیمان ، مناطق نفوذ روسیه و انگلیس را در ایران مشخص کرده بود و آنان مداخلۀ مستقیم را در دایرة تقسیمات خود حق مسلم میپنداشتند؛ حال به جهت خوف از گسترش هرج و مرج و شورش های اجتماعی در اثر انقلاب مشروطه ، تصمیم به گفت و گوهایی برای پایان آن اقدام گرفتند.
سپس به بررسی دوران استبداد صغیر در شهرهای رشت و تبریز پیش از ورود روس ها پرداخته ایم تا به زمینۀ سیاسی گزارش های او در بارة حضور آنان و واکنش مجاهدان به این امر آگاه شویم .
کتاب های "اجتماعیون عامیون " از سهراب یزدانی و " انقلاب مشروطه ایران " از ژانت آفاری در شمار پژوهش هایی هستند که به معرفی اندیشۀ سوسیال دموکراسی روسیه و تأسیس حزب همت و به دنبال آن میزان اثرگذاری این تفکر در مجاهدین و رهبران مشروطیت پرداخته اند؛ اما تمایز آنان در نوع بررسی تاریخ اجتماعی نحلۀ سوسیالیسم و نفوذ آن در انقلاب ایران است .
روزنامه ای مخفی به سردبیری رسول زاده ، با نام همت منتشر کرد و در مقالات خود به سرکوب توده ها توسط حکومت های خارجی اشاره داشت و هدف این حملات ، بوروکراسی تزاری و خمودگی تشکیلات مذهبی مسلمانان در برابر استبداد روس بود (همان : ٦٣).
نوشته های وی به جهت حضور در صحنه از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، زیرا رسول زاده علاوه بر توصیف زمینه های متفاوت سیاسی رشت و تبریز در هنگام مداخله ، به کنش و واکنش رهبران مشروطیت در برابر رفتارهای تردیدبرانگیز قوای روس میپردازد.