چکیده:
یکی از منابع مهم شناخت هویت ایرانی، ادبیات فارسی است. در این پژوهش، هویت ایرانی در دیوان شش شاعر برجسته دربار سلجوقیان بزرگ، شامل ادیب صابر ترمذی، ازرقی هروی، انوری، امیرمعزی، عبدالواسع جبلی و لامعی گرگانی با تاکید بر سه مقوله: 1- کاربرد واژه ایران و عجم 2- توجه به شخصیتهای اساطیری ایران 3- توجه به جشنهای ایرانی بررسی شده است. پرسش اصلی این است که این شاعران تا چه میزان به این مولفههای هویتی توجه داشتهاند. در این پژوهش از روش تحلیل محتوا استفاده شده است.
نتایج این پژوهش نشان داد واژه ایران هفتاد و شش بار و عجم نود بار در دیوانها آمده است. در این دیوانها از سی و هفت شخصیت اساطیری ایران نام برده شده بود که نام ده شخصیت مهم 515 بار در اشعار آمده بود که نشان از کاربرد گسترده اساطیر ایرانی در شعر شاعران سلجوقی دارد. بررسی جشنها نیز نشان میدهد نوروز و مهرگان به گستردگی در دربار سلجوقی برگزار شده است و مهمترین مشوّق قصاید مناسبتی شاهان سلجوقی بودهاند با این همه وزیران و دیوانیان ایرانی نیز از سرایش چنین اشعاری حمایت کردهاند.
خلاصه ماشینی:
ایران ، سلجوقیان ، نوروز، مهرگان ، هویت ایرانی * دانشیارگروه تاریخ دانشگاه خوارزمی ،نویسنده ی مسؤول **استادیارگروه تاریخ دانشگاه خوارزمی *** دانشجویدکتریتاریخ ایران بعدازاسلام دانشگاه خوارزمی مقدمه ادبیات فارسی به ویژه شعر،به عنوان وجه غالب ادبیایران بعدازاسلام باجذب اساطیر وشخصیت هایایرانیو جنبه هایفرهنگیایـران نقـش مهمـیدرانتقـال ایـن میـراث فرهنگی به نسل هایبعدیداشت ویکـیازعوامـل اسـتمرارهویـت ایرانـیدرطـول تاریخ بعدازاسلام بود.
پرسش های پژوهش پرسش هایاصلیاین پژوهش آن است که شش شاعرمهم دربارسلجوقیتاچه انـدازه به مؤلفه هایهویت ایرانیتوجه داشته اند؟میـزان کـاربردواژه ایـران ومشـتقات آن در آثارمنظوم دوره سلجوقیچقدراست ؟مهم ترین شخصیت هایاسطوره ایمـوردتوجـه شاعران سلجوقیچه کسانیبوده اند؟جشن هایایرانـیچـه بازتـابیدرشـعرشـاعران داشته است ؟باتوجه به وابستگیشاعران به دربار،رویکرددربارسلجوقیبه مؤلفه های هویت ایرانیچه بوده است ؟ 23 تعریف مفاهیم هویت یاالهویه کلمه ایعربیاست این کلمه ازهوبه معنیاو،که ضمیرغایـب مفـرد مذکراست میآید(زاهد،١٣٨٤:١٣٠).
25 کاربرد واژه ایران در دیوان شاعران سلجوقی (رجوع شود به تصویر صفحه) درمیان این شاعران امیرمعزیبا٤٩بار،بیشترازدیگران ازواژه ایران درآثارخود استفاده کرده اسـت .
رایت عالیش کز ایران به توران بازگشت فر و پیروزی ز ایـران باز تـوران آمدند (ادیب صابرترمذی،١٣٨٥:٩٣) ازرقیهرویهم باسه باراستفاده ازواژه ایران کمترین توجه رابه این مسأله داشته است .
اودوبارممدوح خود،طغانشاه سلجوقیرا«خسروایران (ازرقـیهـروی،١٣٣٦: ٧٤)نامیده که یک بارخطاب به اوسروده است : خـوبی از ایـوان شاهنشاه ایران بگذرد چون تو در ایوان شاهنشاه ایران بگذری (ازرقیهروی،١٣٣٦:٩٠) آنچه دراین بیت قابل توجه است آن است که عنوان «شاهنشاه ایران نـه بـه حـاکم هرات ،که به سلطان بزرگ سلجوقیاطلاق شده است .
اودردیوان خـود٣٧بـاراز مهرگان نام برده که شامل چهارده قصیده سروده شده به مناسبت مهرگان است .