چکیده:
مسئله شناخت، پایه و اساس جهانبینی الاهی و غیرالاهی است که در طول تاریخ
اندیشمندان اهتمام خاصی به آن نشان دادهاند. در راس همه آنها حضرت علی (ع) نیز
در نهجالبلاغه روشها و ابزارهایی مانند حس, عقل، شهود و وحی را برای شناخت عالم
هستی ، به ویژه مبدا آن ، ترسیم کرده اند و انسانها را از قلمرو حدود آنها در شناخت آگاه می کنند . نوشتار پیش رو پژوهشی درباره ابزار های شناخت و بیان قلمرو حدود آنها از دیدگاه حضرت علی (ع) با استناد به نهجالبلاغه و کلمات نورانی آن
امام همام.
خلاصه ماشینی:
با نگاهی کلی به نهج البلاغه درمییابیم که امام (ع )، برای شناخت مسـائل ، بـه ویـژه مسائل مابعدالطبیعه که تبیین آن بخش بایسته این نوشتار نیز هست ، روشهای متعدد و کاربردهای گوناگونی را معرفی کرده است کـه در جمـع بنـدی نهـایی در چهـار روش اصلی «حس ، عقل ، قلب و شهود، و وحی» خلاصه مـیشـوند.
این در خصوص عقل نظـری اسـت ، امـا دربـاره عقل عملی که خود یابندٔە بایدها و نبایـدها اسـت و گـاه گیرنـدٔە آن نیـز از تجربیـات دیگران در این باره است ، امام (ع) در جملات کوتاه و بلندی که ذکـر شـد و شـماری دیگر نیز ذیلا ذکر میشود مسئله ابزاربودن «عقل » را به خوبی تبیین و کاربرد عملـی آن را مشخص میکند: «والعقل حفظ التجارب و خیر ما جربت ما وعظک ؛ عقل حفظ کردن تجربیات است ؛ و بهترین آنچه تجربه میکنی چیزی است که تو را پند دهد» (نهج البلاغه ، ۱۳۸۷، نامـه ۳۱)؛ «واقبلوا النصیحة ممن أهداها إلیکم واعقلوها علی أنفسکم ؛ اندرز را از کسی که آن را به شما هدیه میدهد بپذیر، و آن را آویزه گوش جان ساز» (همان، خطبه ۱۲۱)؛ «أعقلوا الخبر إذا سمعتموه عقل رعایة لا عقل روایة ، فإن رواة العلم کثیرا و رعاته قلیلا؛ خبر را مـورد تعقل قرار دهید هر گاه آن را شنیدید، آن هم تعقل رعایت کننده، نه تعقل روایتگر، زیـرا نقل کنندگان علم بسیارند، ولی رعایـت کننـدگان آن انـدکانـد» (همـان، حکمـت ۹۸)؛ «آل محمد عقلوا الدین عقل وعایة و رعایة لا عقل سماع و روایة ؛ خانـدان محمـد در دیـن تعقل کردند، تعقلی فراگیرنده و رعایت کننده، نه عقل شـنونده و روایـت کننـده» (همـان، خطبه ۲۳۹)؛ «العقل حساما و قاطع ...