چکیده:
ابن جنید که نام او در برخی منابع در کنار ابن ابی عقیل با عنوان قدما آمده، یکی از فقیهانی است که گرچه آثار او به دست ما نرسیده، اما توسط متقدمان و متأخران به اعتقاد به قیاس متّصف شده است. گزارش های متأخران نیز بر اساس همان نقلهای رایج متقدمان است. حال آنکه همگان او را از اجلّای فقیهان امامیه دانسته اند. یکی از فقیهانی که در عصر حاضر تلاش نموده تا رفتار وی را بررسی نماید، آیت الله سیستانی است. نگارندگان با محور قرار دادن آثار ایشان و با جستجو در کتبی مانند رجال کشّی که دربردارنده جریانشناسی اصحاب امامان و روشهای استنباط میان آن هاست کوشیده اند تا ضمن معنا کردن قیاس، از جزمیّت این نسبت به ابن جنید بکاهند و مواردی که موجب توهّم قیاس میشود را بیان نمایند. نتیجه آنکه به هیچ رو نمیتوان او را بهطور قطع عمل کننده به قیاس به معنای امروزی آن دانست و این نگره به شدّت قابل تشکیک است.
خلاصه ماشینی:
او پس از نقد روش شیخ صدوق و سایر اصحاب حدیث در اعتماد به خبر واحد، منهج استاد خود، ابنجنید را نیز بیان میکند و مینویسد: «اما کتابهای ابوعلی بن جنید در بردارندة احکامی است که بر اساس ظن استنباط شده و در آثارش از قیاس که شیوة ناپسند مخالفان است، پیروی کرده و روایات امامان(:) و نظرات برخاسته از رأی خود را در هم آمیخته و آنها را از یکدیگر تفکیک نکرده است.
از آنچه بیان شد، میتوان اینگونه گفت که قیاس دارای معانی گوناگونی است که شاید همین امر موجب طرح این نسبت در مورد برخی از اصحاب امامان(:) نیز شده است که در ادامه خواهد آمد.
با این توضیح که گرچه نقش ائمه(:) بیان احکام الهی است، اما این بدین معنا نیست که میبایست حکم همة موارد جزیی را نیز از امام استفسار نمود و به تعداد موارد مختلف در وقوع هر مسئله، حکمی خاص و مستقل در لوح محفوظ وجود داشته باشد که مورد رجوع آنها در کشف حکم هر مسئله باشد.
(ربانی،بی تا،مباحث الحجج،287) اما برخی روایات دیگر را نیز میتوان به عنوان منشأ گرایش او به قیاس محتمل دانست: 4-اخذ به شواهد با اذن امامان(:): برخی روایات که بر لزوم اخذ به شواهد کتاب و سنت دلالت دارند، میتواند مورد استشهاد قرار گیرند، به عنوان مثال در برخی از این اخبار اینچنین آمده است: «فقسه علی کتاب الله» (طبرسی، 1403ق، 2/357؛ حر عاملی، 1409ق، 18/87).