چکیده:
بازخوانی و پردازش وحدت اسلامی با پیشینههایی که دارد، به تأمل عمیق در ناهمسازگریها و تلاشهای همسازگرایانه در جهان اسلام نیاز دارد. در این مقاله
مهمترین مؤلفهها و مقومهای جنبش وحدت اسلامی که در سده سیزدهم هجری/ نوزدهم میلادی، پا گرفت و تا دهههای آغازین قرن پانزدهم هجری/ بیستم میلادی،
تداوم داشت و به نام اتحاد اسلام یا پان اسلامیسم مشهور است، تشریح گردیده است. این مؤلفهها و مقومها عبارتاند از: اتحاد مسلمانان، استعمارستیزی، اصلاحات و
خلافت اسلامی.
به خاطر عدم تطویل مقاله، از چهرهها، اندیشهها و تکاپوهای صورت گرفته، سخن به میان نیامده است.
خلاصه ماشینی:
"Gibb)، شرق شناس و اسلام شناس بریتانیایی که در یکی از همین جوامع مرکزی و مهم اسلامی، یعنی مصر، به دنیا آمده و از نزدیک با شرق اسلامی آشنا بود در بیان این وضعیت چنین مینگارد: «هرگز در طول تاریخ اسلام سابقه نداشت که سنی و شیعه در مسایل و مشکلات مشترکشان تعاطی فکر و امعان نظر کنند، و هر چند از یک جهت این امر را میتوان بر ضعیف شدن منع مذهبی در حیات سیاسی حمل کرد، در عین حال هم حاکی از وقوف بیشتر به علایق مشترک همه مسلمانان در جهان معاصر است.
سر آرتور هاردینگ (Sir Arthur Harding)، دیپلمات انگلیسی، که در دوران نشاط جنبش وحدت اسلامی، سالها از سوی وزارت امور خارجه کشور متبوعش در پایتختهای سیاسی ـ فرهنگی جهان اسلام، مأمور بوده است (1) ؛ هدف اتحاد اسلام را مقابله با پیشروی قدرتهای غربی در جهان اسلام، تعریف میکند: «هدف نهضت پان اسلامیزم بیگمان این بود که شیعه و سنی را برای نیل به هدفی مشترک که عبارت از ایجاد سدی برای جلوگیری از گسترش نفوذ غرب در جهان اسلام بود متحد کند و از پیشرفت این نفوذ در شبه جزیره بالکان، در شمال آفریقا، در کشورهای اسلامی خاور میانه(مصر، عربستان و ایران) و همچنین در سرزمینهای تاتارنشین شرق جلوگیری کند."