چکیده:
یکی از مباحث مهم در فلسفه، چگونگی علم به اشیاء خارجی مخصوصاً ادراک بصری است. ولفگنگ اسمیت، ریاضیدان، فیزیکدان،فیلسوف علم و متافیزیکدان آمریکایی همنوا با فیلسوف شهیر اسلامی، شیخ اشراق، پس از سعی در نقد ثنویت دکارتی و اثبات عالم خارج، ادراک بصری را اتحاد و اضافهی نفس با اشیاء خارجی میداند. ملاصدرا نیز با پذیرش عالم خارج در فلسفهی خویش، ضمن نقد نظرات عالمان و فیلسوفان دیگر، معتقد است ادراک بصری با انشاء صورتی مثالی در عالم مثال متصل نفس روی میدهد. نگارنده ضمن تبیین برخی نظرات این دو شخصیت در باب عالم خارج، استدلالهای اسمیت و ملاصدرا برای اثبات عالم خارج را نپذیرفته است.در باب ادراک بصری نیز نقد ملاصدرا بر شیخ اشراق همان نقد نظر اسمیت است.نگارنده ضمن نقد این نقدها، خود به نقد نظر اسمیت و شیخ اشراق پرداخته و نظر ملاصدرا را برفرض پذیرش تجرد نفس و لزوم تجرد معلوم پذیرفته است. در پایان، وجود جهان خارج و لزوم ثنویت میان ذهن و عین اثباتشده است.
خلاصه ماشینی:
چون اگر فقط ذهن است که یک شیء را با صفات ثانوی خود ازجمله رنگ و بو و سنگینی و زبری و غیره ادراک میکند، چگونه از اساس، همین ذهن میتواند به امری مستقل و خارج از خود دسترسی ادراکی داشته باشد تا بتواند پس از آن وجود خارجی آن را اثبات کند؟ ولفگنگ اسمیت ضمن طرح چنین سؤالاتی، ثنویت دکارتی را به چالش میکشد و معتقد است دکارت صرفا با استدلالهای پرپیچوخم خود توانسته بر شکهای مشهورش فائق آید.
اگر طبق مبانی وی، بخواهیم این استدلالها را از وی بپذیریم، باید پیشفرضی را لحاظ کنیم که در آن، علم هم به مجرد و هم به غیرمجرد تعلق میگیرد، در غیر اینصورت، همهی این صور ادراکی را باید امری مثالی بدانیم و نه جسمانی، زیرا وی ابتدا وجود چنین جوهری را کشف میکند و کشف چنین وجودی بهمعنای علم به امری جسمانی است، که حداقل باز در خصوص دیدن ابعاد جسمانی، اشکالاتی که به اسمیت و شیخ وارد بود، عود میکند، اگرچه ممکن است در مورد حواس دیگر چنین نباشد.
۲. دربارهی نظر ملاصدرا در خصوص ادراک اشیاء خارجی، اگر این پیشفرض او را لحاظ کنیم که علم به اشیاء محسوس فقط توسط صورت انشائی خیالی (که مجرد از ماده است و حس تنها نقش اعدادی برای آن دارد) صورت میگیرد، از آنرو که نفس فقط بهصورت انشائی خیالی خود دسترسی دارد، همان اشکالاتی که در ثنویت دکارتی برای عبور از صورت خیالی و اثبات عالم خارج مطرح است در اینجا نیز مطرح میشود.