چکیده:
اﻓﺮاط ﮔﺮاﯾﯽ ﻫﻤﻮاره ﻧﻘﺶ ﻣﻨﻔﯽ و ﻣﺨﺮﺑﯽ در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﺗﻤﺪﻧﯽ داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻞ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﻬﺎر آن ﻧﻘﻄﮥ اﺳﺎﺳـﯽ ﺗﻤﺮﮐـﺰ اﯾـﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ اﺳﺖ. ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﻓﺮاط ﮔﺮاﯾﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺪﯾﺪة ﺷﻮم درون ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورده و ﮐﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ راه ﺣﻠّﯽ درون ﺗﻤﺪﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮای ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﺑﻪ دﺳـﺖ دﻫـﺪ. ﻋﺮﻓـﺎن ﻧـﺎب اﺳﻼﻣﯽ از ﻧﮕﺎه ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه، ﻣﯿﺮاث ﻣﺸﺘﺮک ﻋﻈﯿﻤﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺎ اﯾﺠـﺎد ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻫـﺎی ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ای، ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﮐﺎرآﻣـﺪﺗﺮﯾﻦ راﻫﮑﺎرﻫـﺎی اﺳﺎﺳـﯽ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ اﻓﺮاط ﮔﺮاﯾﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻘﺶ اﯾﻔﺎء ﮐﻨﺪ.
خلاصه ماشینی:
"اما مشکل و سؤال اینجاست که چـرا اوضـاع فرهنگی و تمدنی مسلمین در حد کمال نیست ؟ چرا مسلمین امـروز در سـطح کشـورهای توسعه نیافته مطرح میشوند؟ چرا همۀ ظرفیت های مادی و معنوی مسلمانان برای تشکیل جامعه ای متمدن و فوق پیشرفته به کار نمیرود؟ چرا مسلمین زودتـر از غـرب بـه انقـلاب صنعتی نرسیدند؟ آیا بضاعت اسلام همین است ، یا مسلمین نمیتوانند از این ظرفیت بهـره ببرند؟ اگر مسلمین نتوانسته اند این ظرفیت ها را محقق کنند، افراطیگری و افراط گرایی تـا چه حد سهم داشته است ؟ اینها همه سـؤالات بسـیار مهمـی اسـت کـه نفـس طـرح آنهـا ارزشمند است و باید مایۀ تأمل و تفکر ژرف متفکران و دلسوزان جوامع اسلامی باشد، تا در بارة آنها به بحث و تبادل نظر و سرانجام مشکل گشایی بپردازند.
در این دوره سلسله های مشهور صوفیان شکل گرفتنـد و مهم ترین عرفای برجستۀ سده ششم هجری عبارتند از: ابوسعید ابوالخیر، خواجـه عبـدالله انصـاری مؤلـف منـازل السـائرین ، عـین القضـاة همدانی، محمد و احمد غزالی، سنایی، عطار، ابـن فـارض ، خواجـه ابـو یوسـف همـدانی ، عبدالقادر گیلانی، شیخ روزبهان بقلی و سید احمد رفـاعی کـه ایـن سلسـله هـا بـه آنهـا منسوب است : قادریه و خواجگان پیروان خواجه ابو یوسف همدانی (متوفی ٥٥٣ ق ."