چکیده:
ایران، مفهوم و مصداقی فرهنگی- هویتی است که امروزه به سرزمینی مشخص به همین نام
اطلاق می شود. این پهنه از گیتی و فضای فرهنگی وابسته به آن همواره از سرزمینهایی بوده
که ادیان مختلفی در آن پدید آمده است. یکی از این ادیان کهن در ایران که ریشه بسیاری
از ادیان دیگر در خاورمیانه را تشکیل میدهد، آیین مهرپرستی است. این دین توانست
بر فرهنگ هندی و ایرانی قدیم و سپس جهان غرب که نمود آن را به آسانی می توان در
درون تفکرات مسیحی باز جست، تاثیرگذار باشد. این تاثیر باعث تحولات عمده در ادبیات،
فرهنگ، جهان اسطوره و زبان و بیان هنری شد. با این احوال مطالعات بر روی مهر و آیین
مهری همواره دچار رازآلودی بوده و گره های ناگشوده در این مطالعات بسیار است. با توجه
به گستردگی مکان های وابسته به مهر و آثار باقی مانده از آن در غرب، اطلاعات ما از آیین
مهری و موضوعات وابسته به آن در غرب به نسبت خاستگاه آن یعنی ایران بیشتر است. در
این مقاله با تاکید بر هنر هخامنشی تلاش بر این است که خوانشی از نماد شاهین که نماد
پادشاهی هخامنشی بوده است را در چارچوب اندیشه های مهرپرستی به انجام برساند.
خلاصه ماشینی:
"(مرکلباخ 1387, 326و348) همانگونه که در مبحث پیشین با ذکر یادآوری نقش شاهین در تصاویر شکار گاو و ارجاعاتی که در متن و پینوشت به آن داده شد میتوان نقش «شاهین» را در ایران شمایل «مهر» دانست، توجه به این موضوع که در شمایلشناسی «آیین مهر» در غرب «کلاغ» بهعنوان نمادی از مهر شناخته میشود؛ بیان دوباره نوشته ریچارد فرای در رابطه با شمایلنگاری مهر بیحاصل نخواهد بود: «هر محققی در این زمینه باید از همان آغاز تحقیق میان آیین مهرپرستی رومی، که تصاویر و شمایلها و نمادهای خاص خود را دارد، با نشانههای مهرپرستی دیگری که در فلات ایران وجود داشته است فرق بگذارد...
(بنگرید به پینوشت 5) با توجه به این نظر که ایرانیان برای مهر جایگاهی ویژهای در تصویرسازی قایل بودند (بنگرید به فرای، پیشین) و ایزدانی همچون اهورامزدا و آناهیتا را در نقشبرجستهها به تصویر کشیدهاند و آنها را با نوشته یا نمادهای خاص برای مخاطب مشخص کردهاند، آیا با توجه به چنین نگرشی از«آیین مهر» و بعد جهانی آن در ایران هخامنشی، وجود تساهل و مدارای دینی در دوران هخامنشی باعث شده بود بحث هویت با تاکید بر نژاد پارسی در دل مفهوم آریایی معنا یابد22 .
(وحدتی 1387) اما در رابطه با «نماد» و «شمایل» شاهینی که نماد پادشاه هخامنشی است میتوان با ایجاد ارتباط میان دیگر نشانههای مهری و نمادهای «آیین مهر» در فرهنگ و هنر هخامنشی و هچنین با رجوع بهتاریخ در کاربرد «ایزد مهر» در دربار هخامنشی، «شاهین» را بهعنوان نمادی از «مهر» به تفسیر در آورد."