چکیده:
برنامه اصلاحات ارضی که از دهه 40 آغاز گشت و تا قبل از انقلاب سه مرحله را پشت سر گذراند موضوعی است که میتوان ابعاد مختلف ان را از منظرهای متفاوت علمی بررسی نمود. به لحاظ اقتصادی برهم زدن تغییر شیوه تولید سنتی، به لحاظ جامعه شناختی تغییر در بافت و سلسله مراتب قدرت در جامعه روستایی و در نتیجه مهاجرت روستائیان به شهرها و شکل گیری جامعه تودهای (یکی از منابع مهم انقلاب اسلامی) و به لحاظ تاریخی، مرحله نوینی را در تاریخ معاصر ایران پدید آورد. اما با این حال اصلاحات ارضی با وجود موفقیتهایی در ان مقطع، به اهداف مورد نظر نائل نیامد. در این راستا سوال مطرح شده ان است که چرا اصلاحات ارضی با وجود موفقیتهایی فراوان به اهداف مطلوب خود نرسید؟ به عبارت دیگر چرا برنامه فوق مطابق با برنامه و اهداف از پیش تعیین شدهی ان، آنگونه که باید و شاید، به هدف مورد نظر نرسید؟ فرضیه مطرح شده ان است که فقدان بسترهای فرهنگی-اجتماعی (یا ساختارها) از یک سوی و نیز عدم همکاری مناسب کارگزاران (یعنی مالکان، دهقانان و شاه) از سوی دیگر باعث گردید تا برنامه اصلاحات ارضی با وجود موفقیتهایی به اهداف مطلوب نرسد. پژوهش حاضر با استفاده از روش و نظریه ساختار-کارگزار (ساختیابی) به این مهم دست یافته است که ضعف کناکنش دو سطح ساختار (عدم آمادگی شرایط فرهنگی-اجتماعی) و کارگزار (عدم همکاری مالکان، دهقانان و شاه) موجب نرسیدن برنامه اصلاحات ارضی به اهداف مطلوب شده است.
خلاصه ماشینی:
حال سؤال مطرح شـده آن اسـت که چرا اصلاحات ارضی با وجود موفقیت های فراوان به اهـداف مطلـوب خود نرسید؟ فرضیۀ مورد نظـر آن اسـت کـه فقـدان بسـترهای فرهنگـی- اجتماعی (یا ساختارها) و نیـز عـدم همکـاری مناسـب کـارگزاران (یعنـی مالکان ، دهقانان و شاه ) باعث گردید تا برنامه اصلاحات ارضـی بـا وجـود موفقیت هایی به اهداف مطلوب نرسد.
در این راستا، مقاله حاضر از سه گفتار تشکیل یافته است : گفتار اول : چارچوب نظری تحقیق و کلیات تحقیق گفتار دوم : ساختارها به مثابه بسترهای فرهنگی و اجتماعی اجرای برنامه اصلاحات ارضی گفتار سوم : کارگزاران به مثابه رعایا و دهقانان ، مالکان و شاه ساخت یابی بحث عوامل و در نهایت نتیجه گیری گفتار اول : چارچوب نظری و کلیات تحقیق بررسی تحلیلی اصلاحات ارضی در ایران و علل ناکامی آن ، نیازمند مروری کلی تاریخچـه آن و ادبیات موضوع از یک سو و چارچوب نظـری آن از سـوی دیگـر اسـت ؛ لـذا در ایـن گفتار ضمن بررسی نظریه ساختار ـ کـارگزار بـه عنـوان چـارچوب نظـری تحقیـق ، مراحـل مختلف اصلاحات ارضی در ایران نیز مورد بررسی قرار می گیرد.
دلیل اینکه عملکرد شیوه سنتی تولیـد، به رغم همه مشکلات ، بهتر از نظام های مـدرن بـوده ایـن اسـت کـه شـرکت هـای زراعـی و کشت و صنعت ها - شرکت هایی که در مرحله دوم برنامه اصلاحات ارضی برای کمک بـه اجرا و پیشـرفت اصـلاحات ارضـی بـه وجـود آمـده بودنـد- هـر دو (در سـطوح مختلـف ) ساخته هایی بودند ناجور و غیرتاریخی که بـدون هـیچ زمینـه قبلـی در چـارچوب اجتمـاعی معینی قرار داده شدند.