چکیده:
آنچه تهران روزگار آقا محمدخان و روزگار پس از آن را، از تاریخ گذشته اش متمایـز میکند، صرفا تحولات اسمی آن نیست. تهران تا قبل از عهد آقا محمدخان تنها یک نام جغرافیایی نه چندان مهم و معروف در پهنه فلات ایران بوده است. اما با گزینشی که موسس سلسله قاجارها در انتخاب تهران به عنوان پایتخت پادشاهی خود به عمل آورد، آغازگر تحولی شد که قریب به دویست سال حیات تاریخی و سیاسی ایران معاصر از آن متاثر بوده است. این پژوهش برآن است تاحسب استنادات واستنتاج داده های تاریخی،هویت یابی تهران به عنوان پایتخت ونقش ویژه آقا محمدخان به عنوان بنیانگذار و آغازگر این جریان را مورد بررسی و توجه قرار دهد. برابر آنچه در منابع تاریخی آمده و به اشتهار رسیده، بعضی از شهرهای ایران که سابقه یک دوره تختگاهی و پایتختی پادشاهی یا سلسله ای را داشته اند با نام آن شخص پیوند ویژه ای پیدا کرده اند، به طوری که نام هر یک، نام دیگری را به ذهن متبادر می کند و به آن هویت مکمل می بخشد. بر این اساس هویت تختگاهی تهران با نام و یاد آقا محمدخان عجین شده است و هریک از این دو نام به همان سیاق از نظر هویتی، مکمل و متمم یکدیگرند. یافته های این پژوهش از نوع توصیفی، تحلیلی بوده و با روش شناسی استنباطی و استفاده از ابزار کتابخانه ای صورت پذیرفته است.
خلاصه ماشینی:
ق تهران با تاء منقوط نوشته میشد، اما نگارش آن ، خاصه به دست عرب زبانان با طاء مؤلف رواج یافت و این امر تـا عصـر حاضـر کمـا بـیش تـداوم پیـدا کـــرد (نجمی،١٤:١٣٦٢) قزوینی را عقیـده بر آن است که واژه هایی چون تهران ،استخــر،توس اگـر بصورت اصطخر، طوس ، طهران نوشته شوند به دلیل وجود حروف نزدیک به طـاء در زمـان هـای گذشته درست تر و بهتر است ( قزوینی ١٣٦٢ : ١٢٨-١٣٢ ) اما کسـروی عقیـده دارد کـه کـاربرد کلمه های معرب در نوشته های فارسی که تا امروز متداول بود، غلط محض است ( کسروی،٣٨٤:١٣٥٢ ) در عهد ایلخانان و منابع آن دوره از جمله در جامع التواریخ خواجه رشید الدین از طهران یاد شـده است (رشیدالدین ،١٣١٣: ٣٨ /١) در ظفرنامه شرف الدین علی یزدی (شرف الـدین ، ١٨٨٨ :٢/٥٧) و (کلایخو، ١٣٣٧: ١٣٧٤- ١٣٧٥) در آثار البلاد و اخبـار العبـاد نیز شرح مبسوطی از ویژگیهـای اخلاقی و اجتماعی اهالی تهران روزگار نویسنده ذکر شده است (قزوینی،٣٤٠:١٣٨٠ )در مرآت البلدان شرحی از آنچه مرحله اول تحول تاریخ طهران باشد آمده است و چگونگی ایجـاد بـرج و بـاروی 88 تهران بدسـت شـاه طهماسـب صفــوی و شـاه عبــاس در تهـران در منــابع ذکـــر شـده اسـت ( ترکمان ١٣٥٠، ٤١٢/١ ) و بخشی از تاریخ اجتماعی تهران را پیترودلاواله ، جهانگرد انگلیسـی در سفرنامه خود به تفسیر شرح کرده است .