چکیده:
نهاد حوزه علمیه در طول حیاتش به صورت قابل توجهی در حوزه های مختلف بر جامعه ایران تاثیر گذاشته و از آن تاثیر پذیرفته است و بنابراین شایسته توجه جدی و تحلیل جامعه شناختی است. شواهد و قرائنی وجود دارد که به نظر می رسد این نهاد مهم و موثر در سه دهه اخیر، و بخصوص در حوزه علمیه قم، با تغییراتی جدی روبه رو بوده است. یکی از این تغییرات مهم روند روبه تزاید بوروکراتیزه شدن نظام آموزشی حوزه است.
این پژوهش بر آن بوده تا ابتدا با رویکردی جامعه شناختی به ارائه توصیفی مختصر از کلیت این تغییر بپردازد. سپس با مطالعه آخرین نظرات مکتوب نمایندگان اصلی طیف مدافع این تغییرات، در مقایسه با گزاره های اساسی سازنده مفهوم «بوروکراسی» از منظر ماکس وبر در سنت جامعه شناختی، نشان می دهد که روند کلی این تغییرات قرابت های فراوانی با مفهوم «بوروکراتیزاسیون» دارد.
در مرحله بعد، «پیامدها»ی اجتناب ناپذیر این فرآیند را از منظر جامعه شناختی مورد بررسی قرار داده ایم تا نشان دهیم که حجم قابل توجهی از این پیامدها بر اثر اجرای این طرح در حال حاضر در حوزه به وقوع پیوسته است. در قسمت انتهایی، نمونه ای از مقاومت های جدی در برابر ابعاد مختلف انجام این پروژه در داخل حوزه بررسی شده است.
روش اصلی این پژوهش مطالعه اسنادی بوده که در جریان آن طیفی از داده های اسنادی شامل مصاحبه ها، سخنرانی ها، کتاب ها و آمارهای رسمی مورد استفاده و بررسی قرار گرفته است.
The Shia Seminary، as an Iranian social and religious institution، has profoundly influenced and been influenced by changes in different aspects of society، culture، and politics. This paper is an attempt to investigate the dynamics of changes in the Seminary in the past three decades. Here the terms 'Seminary' and 'Howza' are used interchangeably.
There have been traces of significant changes in the structure of Howza، one of the most important of which is the formation and development of a bureaucratization project in the educational infrastructure of Howza. Since the 1979 revolution، this project has been particularly pursued by the Islamic Republic government.
This research investigates these changes in Howza، in its educational and administrative systems by utilizing the Weberian model of bureaucracy to illustrate how the dynamics of these changes are closely entangled with the major elements of bureaucratization. To achieve this goal، first of all، views and thoughts of the major defenders of the recent changes in Howza in their writings are closely analyzed. Moreover، this research attempts to identify the unintended consequences of bureaucratization project and reflects how the opponents who are mainly among traditionalist Marja’ (guides) have argued against the implementation of this project in Howza. This research employs the archival research method to analyze a series of archived interviews، speeches، as well as several books and official and unofficial statistics related to the bureaucratization project in Howza.
خلاصه ماشینی:
حوزٔە علمیۀ قم ، بوروکراتیزاسیون، ابعاد جامعه شناختی، ماکس وبر، طرح تحول حوزه، نظام آموزشی، پیامدهای ناخواسته مقدمه پرداختن به موضوع بوروکراتیزه کردن نظام آموزشی حوزٔە علمیه از منظر جامعه شناختی چه توجیهی دارد؟ برای پاسخ به این پرسش لازم است به مفهومی ریشه دار در سنت جامعه شناسی اشاره کنیم : «پیامدهای ناخواستۀ» کنش کنشگران اجتماعی .
پس اگر این مقایسه و احساس محرومیت نسبی برآمده از آن ناشی از مقایسه با نظام آموزش غربی است (که معرف هایی چون استفاده از کتاب درسی ، حضور و غیاب ، نمره ، سطح بندی، مدرکدهی ، جزوه خوانی و امتحان کتبی و ده ها نمونۀ دیگر این برداشت را تأیید می کنند) آیا خطر جدی دانشگاهی شدن حوزه را تهدید نمی کند؟ آیا این همان نکته ای نیست که بزرگان و مراجع حوزه از مدت ها قبل و بر اثر اجرای این پروژه درباب آن احساس خطر کرده اند و در مورد آن هشدار داده اند؟ چهارمین نکته اینکه نوعی تناقض در ماهیت اهداف بیان شده احساس می شود؛ از یک سو، دغدغۀ جدی برای کاهش مدت زمان تحصیل طلاب و محدودکردن آن ابراز می شود و از سوی دیگر، لزوم مطالعه و آشنایی با حوزه های جدید و متعدد علوم انسانی و اجتماعی تا ریاضی طرح 93 می شود.