چکیده:
مرضیه صناعتی [1] تاریخ دریافت: 15/10/90 تاریخ تصویب: 19/4/91 چکیده گویش ابیانهای یکی از گویشهای مرکزی ایران بهشمار میرود و مانند دیگر گویشهای مرکزی دارای ویژگیهای منحصربهفرد آوایی، صرفی (ساختواژی) و نحوی است و در حوزه واژگان نیز نسبت به فارسی معیار، متفاوت و قابلبررسی است. در مقاله حاضر پس از مقدمهای کوتاه درباره ابیانه، به برخی از ویژگیهای آوایی، ساختواژی و نحوی این گویش پرداخته میشود. پس از تحلیل دادههای گویشی، مشاهده شد که یکی از ویژگیهای بارز و قابلتأمل این گویش در مقایسه با فارسی معیار (تهرانی)، متفاوت بودن جای تکیه یا به عبارت دیگر جلوتر بودن آن است. بررسی فرایندهای دیگر از قبیل حذف آوای پایانی و تغییرات تاریخی چند آوا در مقایسه با فارسی میانه از جمله موارد دیگری است که به آن پرداخته شده است. همچنین در حوزه ساختواژه درباره تفاوتهایی از قبیل تمایز جنس مذکر و مؤنث ، شمار، صرف افعال لازم و متعدی، ضمایر متصل و منفصل، ترکیبات وصفی و اضافی نسبت به فارسی معیار بحث شده است. در حوزه نحو نیز تحلیلی در باب آرایش واژهها در انواع جملات مانند خبری (اسنادی و غیر اسنادی)، پرسشی (استفهامی و غیراستفهامی)، امری (مثبت و منفی) و جایگاه اجزای جمله در آنها و مبحث حروف اضافه بهصورت پساضافه، نشانه مفعولی «را» و پیشاضافه ارائه شده است. واژههای کلیدی : گویش ابیانهای، فرایند آوایی، فرایند صرفی، فرایند نحوی [1] استادیار وعضو هیئت علمی پژوهشکده زبانشناسی، کتیبهها و متون – سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری؛ msanaati20@gmail.com
خلاصه ماشینی:
ابیانه و گویش آن 1 مرضیه صناعتی 1 تاریخ دریافت : ٩٠/١٠/١٥ تاریخ تصویب : ٩١/٤/١٩ چکیده گویش ابیانه ای یکی از گویش های مرکزی ایران به شـمار مـیرود و مانند دیگر گویش هـای مرکـزی دارای ویژگـیهـای منحصـربه فـرد آوایی، صرفی (ساخت واژی) و نحوی است و در حوزة واژگـان نیـز نسبت به فارسی معیار، متفاوت و قابل بررسی اسـت .
3. indd 102 5/28/2015 5:59:50 PM حالی که تلفظ ابیانه به گویش محلی «وی یونـا» اسـت و مـردم آن روسـتا معتقدنـد کـه ایـن کلمه به معنای «بیدستان » است چرا که قبلا درختان بید زیـادی در ایـن روسـتا وجـود داشـته است که اکنون جای اکثر آنها را باغ های پرمحصول یا ساختمان گرفته است .
گاهی این حالت تا چهار خانه پشت سر هـم ادامـه پیـدا کـرده اسـت و ایـن حالـت باعث شده است در نگاه اول خانه ها چند طبقه بـه نظـر برسـند (موسـوی بجنـوردی ، ١٣٧٣: Text [14] ed.
خاک سرخ از اطراف روستا برای درسـت کـردن نمـای بیرونـی خانـه هـا بـه روسـتا آورده می شود و از آنجا که مردم ابیانه و پایگاه میراث فرهنگی ابیانه در حفـظ و نگهـداری آنچه این روستا را منحصر به فرد کرده است شدیدا می کوشند، به همین دلیل امروزه نیز هر خانه ای که با تیر آهن و مصالح دیگر ساخته می شـود عمومـا بایـد بـا کـاه گـل سـرخ رنـگ پوشانده شود.
̊se'vWA (ثواب ) ١ هوبشمان (١٣٨٦: ٥٤) در تقسیم بندی گویش های مرکزی علاوه بر این چهار دسته ، به دو دستۀ تفـرش و گـویش هـای کویری نیز اشاره کرده است .