چکیده:
یکی از زمینههای ناپایداری توسعه شهری به ویژه در کشورهای در حال توسعه، سکونتگاههای غیررسمی میباشد. این سکونتگاهها ضمن آن که سیمایی آشفته و بی نظم در بخش خاصی از شهر به وجود میآورند، لطمات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی گستردهای را بر کل مجموعه شهر تحمیل میکنند. امروزه سکونتگاه های غیررسمی شهر گنبدکاووس شامل محلات افغان آباد، سیدآباد، بدلجه و چای بوئی میباشند. این محلات، نابرابریهای فضایی - اجتماعی در شهر را تشدید کرده و مدیران شهری را با چالشی جدی مواجه نمودهاند؛ لذا این پژوهش باهدف ارزیابی نقش سکونتگاههای غیررسمی در گسیختگی فضایی ساختار شهری گنبد کاووس انجام گرفت. روش تحقیق بکار رفته نیز؛ ترکیبی از روشهای تحلیلی- توصیفی و پیمایشی میباشد تا بتواند با تجزیه و تحلیل آماری داده های بدست آمده به اهداف تحقیق نزدیکتر شود؛ لذا در این مقاله از متغیرهای مندرج در 384 پرسشنامه (حجم نمونه) برای پیشبرد تحقیق بهره گرفته شده است. همچنین، برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون کای- دو و نیز همبستگی اسپیرمن استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان میدهد اکثر زمینهای محلات مورد نظر فاقد مجوز و سند رسمی برای ساخت و ساز میباشند. با این وجود از خدمات و تسهیلات شهری استفاده نموده و به رشد خود در بدنه شهر همانند محلات دیگر ادامه میدهند لیکن با ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و کالبدی نابسامان خود نوعی گسیختگی را بر کل فضای شهر گنبد کاووس تحمیل نمودهاند.
خلاصه ماشینی:
هرچند در ارتباط با نقش سکونتگاه های غیررسمی در گسیختگی فضایی در ساختار شهری موردی در تحقیقات داخل کشور موردی مشاهده نشد لیکن در ذیل به برخی از پژوهشهای خارجی که به نوعی میتواند در پیشبرد این مقاله کمک کند اشاره میشود: داگلاس (2006) در مقاله ای نوشته است که شهرک سازی توسط گروهی از ساکنان فقیر با خانه های متزلزل و کمبود خدمات عمومی و دفع مواد زائد سمی، بهره برداری از حاشیه رودخانه ها برای ساخت و سازها و تغییر در دبی رودخانه و حتی آلودگی آبهای زیر زمینی، امکان بروز سیل و رانش زمین به خاطر دست اندازی در رودخانه و کوه ها و غیره، دغدغه ای جدید برای مدیران شهری محسوب میشودDouglas, 2006,56)).
جدول 5- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان درآمد سرپرست خانوار در هر ماه در سکونتگاه های غیررسمی نام محلات زیر 300 هزار تومان 300 تا 600 هزار تومان 600 هزار تا یک میلیون تومان یک میلیون و بالاتر فراوانی درصد فراوانی درصد فراوانی درصد فراوانی درصد افغان آباد 62 5/64 29 2/30 5 2/5 0 0 سیدآباد 9 4/9 46 9/47 31 3/32 10 4/10 بدلجه 21 8/21 40 1/28 27 1/28 8 3/8 چای بوئی 17 7/17 51 9/22 22 9/22 6 25/3 کل محلات 109 4/28 166 2/43 85 1/22 24 2/6 مأخذ: یافته های میدانی نگارندگان ساختار فضایی - کالبدی الف) وضعیت مالکیت زمین و واحدهای مسکونی: نوع مالکیت زمین یکی از مشخصات سکونتگاه های غیررسمی است که معمولا ساکنان این محلات دارای سند رسمی نبوده و یا در زمینهای کشاورزی ساکن شدهاند که دارای سند مشاع بوده و از سوی شهرداری مجوزی برای تغییر کاربری یا ساخت مسکن داده نشده و این افراد خود اقدام به تفکیک سنتی بدون رعایت استانداردهای لازم نموده و بعضا به خرید و فروش یا تصاحب غیرقانونی دست زدهاند.