چکیده:
نظریّه «عقلانیت و معنویت» به رابطة بین دین سنتی و تجدد می پردازد و حکم به ناسازگاری میان آن دو می کند. با توجه به اهمیت موضوع و نیز مدعیات مهم نظر یه، در این مقاله سعی شده است گزارش مختصر ی از نظریه ارائه شود و در ادامه به بررسی انتقادی مدعیات آن پرداخته شود. به این منظور دو مدعای اصلی نظریه مورد نقد واقع می شود. مدعای نخست، ناسازگاری میان دین و تجدد است که بر عناصر ی چون تنافی
است که « معنویت » تعبد و عقلانیت استوار است. مدعای دوم نیز ارائة راهکاری به عنوان در این مقاله برخی از اجزای این رویکرد و نیز نسبت آنها مورد بررسی انتقاد ی قرار گرفته است. از مهم ترین چالش های پیش روی نظریه، سازگاری درونی اجزا ی آن و نیزمعناداری و انسجام رویکرد نظریه است. نظریه در نهایت، با وجود طرح مباحث جدید و پرسش هایی مفید، در دستیابی به اهداف خود، موفق ارزیابی نشده است
خلاصه ماشینی:
"نوبت به تعبد میرسد؟ با توجه به مسائل مطرحشده باید گفت، دینداری سنتی هیچگاه تعبد صرف نیست و طبیعتا با عقلانیت نیز منافات نخواهد داشت، بلکه ـ همانطور که ملکیان اشاره کرده است ـ وقتی دلیلی بر صحت مدعیات فردی (نبی) باشد، پذیرش سخن او، تعبد نامیده نمیشود؛ این در حالی است که در دین اسلام و مخصوصا در نگاه تشیع، عقل علاوه بر اینکه قدم نخست برای دینداری و مقدم بر تعبد است، پس از پذیرش دین نیز جزو منابع دینشناسی است و در فهم و تفسیر متون دینی، نقشی برجسته دارد.
پرسشی که در برابر رویکرد التقاطی مطرح میشود، این است که چگونه میتوان آموزههای مختلفی را از ادیان مختلف و نیز مکاتب بشری، گرد آورد و سپس منظومهای منسجم و معنادار ارائه کرد؟ با توجه به اینکه هر آموزهای در نظام معنایی که ایجاد شده است و در ارتباط با دیگر اجزای آن نظام، معنا مییابد، چگونه میتوان آموزهای را از شبکۀ معنایی خود جدا کرد و در کنار آموزههای دیگری که آنها نیز از شبکههای معنایی دیگری گسسته شدهاند، قرار داد و به مجموعهای سازگار دست یافت؟ برای مثال آموزههایی که در ادیان ابراهیمی و در چارچوبی که با خدای شخصوار مواجه است، شکل گرفتهاند، چگونه میتوانند با آموزههای ادیان شرقی که در آنها خدای شخصوار مطرح نیست، در یک مجموعه معنادار قرار بگیرند؟ مسئلۀ معنا هنگامی مهمتر میشود که معنویت از نگاه نظریهپرداز، چکیده تمام ادیان معرفی میشود (همو، 1387، «الف» ص277)؛ ادعایی که بر حسب تتبع نگارنده، هیچگاه دلیلی برای آن اقامه نشده است."