چکیده:
فرهنگ و تمدن اسلامی با میراثهای فرهنگی دیگر ملل، تأثیر و تأثراتی داشته است. از آن جمله بازیها و سرگرمیها که یا از سرزمینهای همسایه اخذ شدند و یا ریشه در آداب و رسوم قبیلهای اعراب داشتهاند. نگاه خلفای عباسی در دوره دوم به این بازیها و بررسی علل رواج آنها، موضوعی این نوشتار است. شواهد حکایت از تاثیر شرایط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در نوع بازیها دارد. علاوه بر این، رواج مکاتب فکری عقلگرایی و جبرگرایی و حمایت خلفا از هرکدام، در نوع تفریحات درباریان نقش داشت. علاقه خلفا به خوشگذرانی نیز در این امر مؤثر بوده است؛ بهطوریکه ندیمانی برای سرگرم کردن خلفا تربیت میشدند و مؤلفان، آثاری در شرح و آموزش بازیها مینگاشتند. علاوه بر این، اهمیت برخی از بازیها در تقویت فنون نظامیگری، موجب توجه مضاعف خلفا بدانها گردید.
خلاصه ماشینی:
"4 در دوره اول خلافت عباسی، بازی شطرنج بسیار رواج داشت؛ زیرا دوره نفوذ ایرانیان بود و خلفای عباسی تحتتأثیر فرهنگ و تمدن سرزمینهای بزرگی مانند ایران و هند (بهویژه در عصر هارون و مأمون) بسیاری از آداب و رسوم و رفتار آنان را اخذ کردند و این رفتارها در دربار عباسیان و میان اعراب مسلمان نفوذ کرده بود.
2 در دوره فخرالدوله دیلمی (387 ـ 366 ق) فردی بهنام ابوالرجاء ضریر شطرنجی عروضی (380 ق) شاعر اهوازی معروفی بود که درخصوص شطرنج هم اشعاری دارد؛ 3 ازجمله این شعر: یجول فی الأرض و اقطارها کما یجول الرخ فی الرقعة 4 بازی تختهنرد در میان خلفای عباسی نرد از کهنترین سرگرمیهای ایرانی و ازجمله بازیهایی است که در مجالس بزرگان، وزرا و خلفا و ثروتمندان مرسوم بوده است.
همچنین گزارش شده است که در سال 361 ق مقارن با خلافت مطیع، عزالدوله بختیار (367 ـ 356 ق) همه کارهای دولتی را به وزیر خویش، ابوالفضل عباس بن حسین واگذارده بود و به هیچ چیز فکر نمیکرد، جز شکار، خوردن و آشامیدن، شنیدن آواز، بازی نرد، سرگرمی با سگ، خروس و کبک، و از این طرق به پر کردن اوقات فراغت خویش میپرداخت و از آنها لذت میبرد.
اسبدوانی یکی از تفریحات و سرگرمیهایی بود که مهتدی (256 ـ 255 ق) بدان علاقه داشت و در محلی بهنام «حیر» مسابقات اسبدوانی انجام میگرفت و خلفا و بزرگان مملکتی و دیگر اقشار مردم برای پر کردن اوقات بیکاری خویش به تماشای مسابقه میپرداختند؛ این کار، نهایت شادمانی را برای آنان بهعمل میآورد."