چکیده:
دوران زمامداری جانشینان تیمور (807-911 ق.) را باید دوران اوج و شکوه کتابخانه ها دانست. یکی از مراکز آموزشی دوره تیموریان، کتابخانه ها بودند که در این دوره از رونق فراوانی برخوردار بودند. از آن جا که کتاب و ایجاد کتابخانه قبل از اختراع چاپ به رواج خط و هنر خوشنویسی بستگی تام داشت، بنابراین هر وقت که از طرف سران و زعمای حکومت و مردم اقبال و توجهی به خط و خوشنویسی مبذول می شد کتاب و کتابخانه رونق می گرفت. ویژگی منحصر به فردی که این مساله را قوت می بخشید تداوم این شکوه و جلال در تمام دوره تیموریان در سراسر ایران و به ویژه خراسان است. از جمله دلایل رشد و رونق کتابخانه ها، استفاده ای است که محققان و مولفان از کتابخانه و منابع آن برای تالیف و تدوین آثار خود می کردند. غالب این آثار به سفارش امرا و یا دست اندرکاران کتابخانه ها صورت می پذیرفته است. از جمله مشهورترین نویسندگان و دانشمندانی که در کتابخانه های سلاطین تیموری به خلق آثار خود پرداخته اند، می توان به خواندمیر، شرف الدین علی یزدی و غیاث الدین جمشید کاشانی اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
) مجبور به فرار و ترک اردوی خود در خوارزم میشود، نقل میکند که یکی از سرداران ابوسعید پس از فتح اردوی او، آنچه به غنیمت برد، چند کتاب نفیس از کتابخانه حسین بایقرا بود (هینتس، 1362: 188) و این نکته بسیار در خور تأمل است که برای یک سردار جنگی نیز، کالایی گران بهاتر از کتاب در تشکیلات یک فرمانروای مغلوب وجود ندارد.
همان طور که اشاره شد در این باغ، بایسنقر میرزا کتابخانه ای داشت که هنرمندان معروف آن دوره به فعالیت های هنری خود مشغول بودند (اصفهانی، 1369: 72؛ خوافی، 1339، ج3: 204).
علاوه بر مدارس متعددی که در آنها کتابخانه احداث گردیده بود، دربار او در هرات نیز کتابخانهای مجلل و باشکوه داشت و خوشنویسانی چون سلطان علی مشهدی، خواجه محمد حافظ، مولانا زینالدین محمود و سایر خوشنویسان زبده در آنجا کتابت کردهاند (همان: 303).
دوست محمد هروی به نقل از نجیب مایل در این باره مینویسد: بایسنقر میرزا استاد سید احمد نقاش و خواجه علی مصور و استاد قوام الدین مجلد تبریزی را از تبریز آورده و در هرات مستقر کرد و از آنها خواست تا جنگی شبیه جنگ سلطان احمد جلایر با همان قطع و مواضع تصویر برای او ترتیب دهند و کتابت آن را نیز بر عهده مولانا فریدالدین جعفر نهاد (مایل هروی، 1372: 962).
این هنر در زمان سلطان حسین بایقرا به اوج خود رسید که مهم ترین دلیل آن توسعه کتابخانه های بزرگ در شهر هرات و نگاشتن کتاب در زمینه های علمی، تاریخی، هنری و مذهبی بود که می بایست در کتابخانه سلطنتی و سایر کتابخانه ها جای گیرد.