چکیده:
در سیستم بودجه ریزی کلان شهرها، موضوع هزینه ها و درآمدها طی چند دهه ی اخیر به عنوان موضوعی مهم و چالشی مطرح گردیده است که سهم عمده ای از محدودیت ها، مشکلات و آسیب پذیری های اعمال مدیریت هدفمند و تامین خدمات متنوع و کیفی شهری را به خود اختصاص داده است و انجام سرمایه گذاریهای عمرانی و هم چنین هزینههای مربوط به خدمات شهری را آسیبپذیر نموده است. اجرای پروژه های سرمایهگذاری غیراقتصادی و بدون توجیه اجتماعی، تدارک پروژههای سرمایهگذاری با کیفیت پایین، گسترش پروژههای نیمهتمام، طولانیشدن مدت زمان بهرهبرداری از پروژهها و بهره برداری زیر ظرفیت از پروژهها، هزینه هایی به دنبال دارد که به خاطر عدمشفافیت تخصیص اعتبار به طرحهای سرمایهگذاری است. از طرف دیگر انجام وظایف و خدمترسانی مناسب شهرداری ها به شهروندان نیازمند تامین اعتبارات و منابع مالی است. در طول دو دهه ی اخیر، درآمد حاصل از فروش مازاد تراکم و یا به عبارت بهتر، درآمد حاصل از اعطای مجوزهای رانتی به زمین های شهری پایه ی اصلی درآمد شهرداری های کشور را تشکیل داده است. وابستگی مالی شهرداری ها به این منبع درآمدی و عدم برخورداری از منابع مستمر درآمدی، حداقل برای پاسخگویی به هزینه های دائمی، برنامه ریزی مالی و بودجه ای میان مدت و بلند مدت شهرداری ها را مختل می کند. توجه به شیوه های نه چندان منطقی و غیرکارا و فروش غیر منطقی تراکم، ایجاب می کند تا اهتمام بیشتری به مطالعه ی ساختار درآمدی شهرداری ها صورت گیرد و با بررسی زمینه های رانت جویی در این ساختار، کمک موثری به این نهاد فراگیر و مردمی شود. در همین زمینه و در راستای دستیابی به راه حل، موضوع بررسی زمینه های شکل گیری رانت در ساختار بودجه شهرداری ها به عنوان یک ایده مطرح گردیده است. هدف اصلی این مقاله، ارایه چارچوبی تحلیلی برای تبیین و درک رانت جویی در ساختار درآمد- هزینهای بودجهی شهرداری ها است، که سوالاتی همچون: «1- آیا ساختار درآمدی شهرداری ها رانت جویانه است؟ شواهد و دلایل آن چیست؟؛ 2- آیا ساختار هزینه ای شهرداری ها رانت جویانه است؟ شواهد و دلایل آن چیست؟؛ 3- مولفه های اصلی که در تحلیل رانت جویی در بودجه ی شهرداری ها موثر و قابل توجه اند کدامند؟ نقش آنها چیست؟؛ و سرانجام چه ارتباطی مابین کارایی شهرداریها و رانت می توان در نظر گرفت؟» بدین منظور شاخصی برای محاسبه ی رانت جویی در بودجه ی شهرداری ها ارایه و مقدار آن برای سال ها ی 1386 و 1387 با استفاده از داده های آماری و برای برخی از شهرداریهای بزرگ کشور محاسبه می شود. روش تحقیق این پژوهش توصیفی تحلیلی و روش جمع آوری داده ها نیز کتابخانه ای و میدانی خواهد بود. نتایج نشان می دهد که فروش تراکم به عنوان اصلی ترین کد درآمدی معیاری به عنوان رانت قلمداد شده و سهم رانت در بخش هزینه ها نیز در حدود 12 درصد بودجه را تشکیل داده است. همچنین با برآورد کارایی 30 شهرداری تنها چهار شهرداری ایلام، اهواز، تهران و قزوین کارایی کامل داشته اند. همچنین ارتباط کارایی با فروش تراکم به صورت منفی به دست آمد.
Budgeting system in large cities، the issue of costs and revenues in recent decades have been suggested as an important issue and challenge. Unexplained non-investment projects and social investment projects providing low-quality، spread half of all projects، and projects operating under capacity utilization duration of the project costs are too; over the past two decades، the income from the sale of excess density and better words، revenue from granting licenses to rent land for urban municipalities of the country's revenue base has. Municipalities، financial dependence and lack of regular income to the income، at least to meet the costs of permanent and long term financial planning and budget of the municipalities will disrupt. An indicator used to calculate the present value of rent seeking in the municipal budget for the years 1386 and 1387 is calculated using data. The results show that sales revenue code density as the main criterion to be considered as rent and share rent and expenses at about 12 percent of the budget has.