چکیده:
مذهب ثوری و حنبلی از مذاهب اهل حدیث هستند که در قرون نخستین اسلامی، تحت تاثیر فضای فکری اصفهان که ویژگی اصلی آن، غلبه محدثان بود پیروان زیادی در این شهر یافتند. ابتدا ثوری ها بر شهر غلبه داشتند، ولی به تدریج جای خود را به حنبلی ها دادند. حنبلی ها که در بسیاری از موارد، ادامه دهنده راه ثوری ها بودند تا زمان روی کارآمدن سلجوقیان بر فضای فکری اصفهان حاکمیت بلامنازعی داشتند و سیاست های مذهبی سلجوقیان و خواجه نظام الملک، زمینه تضعیف تدریجی این فرقه را فراهم کرد. مهم ترین ویژگی دوران تسلط حنابله بر اصفهان، سخت گیری نسبت به سایر فرقه های سنی و شیعه و مقابله با جریان های عقل گرا بود.
Thourids and Hanbalite are considered as the religions of traditionists who were inspired by intellectual atmosphere of Isfahan، with the special characteristics of overcoming the traditionists، and they found a number of followers in this city in the first Islamic centuries. Earlier، Thourids were ruling the city but gradually Hanbalites took their place. Hanbalites considered as the followers of Thourids in many aspects، indisputably governed the intellectual atmosphere of Isfahan until the rise of Saljughids but the religious policies of Saljughids and Khaje Nezam al- Molk provided the ground for the gradual weakness of this sect. The most important properties of Hanbalites' domination in Isfahan were the austerity towards Sunni and Shi'ah sects and the reaction towards the mentalist trends
خلاصه ماشینی:
مقدسی که در نیمه دوم قرن چهارم (375 ﻫ) از اصفهان دیدن کرده است به غلبه حنابله در اصفهان همانند دیگر نقاط جبال اشاره میکند و در مورد مذهب مردم یهودیه مینویسد: حنبلیانی درشت خویند و درباره معاویه افراط میکنند.
این محدثان که بسیاری از آنها به لحاظ فکری تحت تأثیر افکار احمد بن حنبل بودند، مبلغ مذهب وی در اصفهان شدند.
389 ابراهیم بن محمد بن حادث اصفهانی، علی بن فرات اصفهانی و ابویحیی فضل بن عبدالصمد اصفهانی (م 270 ق) سه نفر از محدثان اصفهان هستند که مؤلف طبقات حنابله به خاطر نقش اساسی آنها در گسترش مذهب حنبلی، آنها را در طبقه اول علما و محدثان حنبلی قرار میدهد.
381 ق) یکی دیگر از بزرگترین محدثان اصفهان نیز مذهب حنبلی داشت.
476 ق) که از حافظان قرآن و محدثان برجسته بودند و ابوزکریا یحیی بن عبدالوهاب بن محمدبن اسحاق بن محمدبن منده (434 ـ 512 ق) اشاره کرد که شخص اخیر، مؤلف کتابی در مناقب احمد بن حنبل است که در زمان خود اهمیت فراوانی داشت.
برخی از اصول عقیدتی حنبلیها، مانند اعتقاد به اصل تشبیه که از نگاه بعضی از جریانهای فکری آن زمان، یکی از مصادیق الحاد محسوب میشد در تضعیف موقعیت این مذهب سهم عمدهای داشت.
همان، ص 105، ج 18، ص 262؛ ابی الفرج عبدالرحمن بن شهاب الدین ابن رجب البغدادی، ذیل طبقات حنابله، به اهتمام محمد حامد الفقی، بیجا: مطبعه السنه المحمدیه، 1952، ج 1، ص 127 ـ 137.