Abstract:
چگونگی جمع بین حکم واقعی و ظاهری از مسائل پیچیدهای است که اصولیان از دیرباز به دنبال راه حلی برای آن بودهاند. وجود همزمان این دو حکم به مشکلات مختلفی چون تضاد، نقض غرض و... منجر میشود که علمای دانش اصول، راههای مختلفی را برای برونرفت از آنها پیشنهاد دادهاند؛ ولی این راهها با اشکالاتی مواجه است. در مقاله پیش رو ضمن اشاره به نظریهای جدید در باب حکم ظاهری و واقعی و ارائه سه راه حل معتبر برای پاسخ به اشکالات، نظریه «تزاحم حفظی» شهید صدر در این زمینه بررسی و نقد میشود.
Machine summary:
اما اگر اين مقدمه را نپذيريم و بگوييم تشخيص ندادن مصداق ، باعث گسترش دايره خود هدف ميشود، تزاحم شکل گرفته ميان گستره دو غرض ، گونه اي از تزاحم امتثالي خواهد بود (البته در صورتي که هر دو طرف مقتضي امتثال باشند)؛ زيرا در واقع ميان امتثال تعدادي از اغراض با تعدادي ديگر تزاحم پيش آمده و هر غرضي براي خود طالب امتثال است ، در حالي که جمع بين امتثال ها ممکن نيست ؛ نه اينکه صرفا دايره حرکت ها به سوي دو هدف تزاحم داشته باشند.
تزاحم حفظي باعث سقوط حکم واقعي؟ درمان تزاحم حفظي از راهي که بيان شد، باعث نميشود حکم واقعي به حکمي که مولا از ميان متزاحمين ترجيح ميدهد، تغيير کند؛ زيرا همان گونه که در مقدمه اول گفته شد، تشخيص ندادن مصداق غرض ، باعث فراخ شدن گستره خود غرض نميشود تا گفته شود مبادي حکم واقعي تغيير کرده است (بر اين مبنا که غرض ، يعني حب و بغض ، از / مبادي احکام واقعي باشد)؛ بلکه اين امر (روشن نبودن مصداق غرض ) موجب گسترده شدن مسير حرکت تکويني و تشريعي براي به دست آوردن مصداق غرض خواهد شد و اين به معناي تغيير نکردن مبادي حکم واقعي در ظرف وجود حکم ظاهري است که اجتماع حکم ظاهري و واقعي را حتي در صورت مخالفت با يکديگر، توجيه ميکند و اين با ديدگاه مشهور متأخران از جمله شهيد صدر هم خواني دارد.