Abstract:
نظریه اعتباریات علامه طباطبایی، نظریهای بدیع در حوزههای مختلف است که دارای لوازم و آثار معرفتی متعددی میباشد. مقاله حاضر با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی سعی دارد با جمعبندی نظرات علامه در آثار مختلف ایشان، تقسیمبندی جدیدی از نظریه اعتباریات را بر حسب معتبر عرضه کند که در آثار علامه ذکری از آن به میان نیامده است. جمعبندی نگارندگان بدینصورت است که از دیدگاه علامه، اعتبارکننده در دو سطح فردی و اجتماعی قرار دارد. در حوزه اجتماعی، اعتبارکننده میتواند عقلا یا شارع باشد که هر کدام خصوصیات منحصر به فرد خود را دارند و بررسی این خصوصیات میتواند از اشتباه در بهکارگیری هر یک بهجای دیگری جلوگیری کند. برخی از خصوصیات اعتبار عقلا و شارع مشترک هستند؛ مثلا هر دو دارای مصلحت و حسن و قبح و [همچنین] حاوی اثر واقعی و هدایتکننده به سوی سعادت هستند. اما از طرف دیگر، اعتباریات شارع بر خلاف اعتباریات عقلا، از احساسات و نیاز سرچشمه نمیگیرند. برای تکمیل خلقت بشر هستند، اما هرکدام مصادیق متفاوتی دارند. بهعلاوه، در ساحت خداوند، ادراکات اعتباری راه ندارد
Allamah Tabatabaii’s theory of mentally-posited perceptions is an innovation in different fields achieving cognitive outcomes. Having adopted a descriptive-synthetic approach in their article, the authors tried to sum up Allamah’s ideas in his various works and then to present a new classification of his theory in terms of the source of those perceptions unmentioned in his works. The authors have summed up Allamah’s theory that the source of mentally-posited perceptions might be proposed at two levels: individual and social. At the social level, the source of mentally-posited perceptions can be the Wise or the Law-giver each of whom have their exclusive characteristics. The study of those characteristics helps us not confuse one for another. Some characteristics are common between the Wise and the Law-giver; for example, both observe expediency and the good or bad, have real influence and guides toward happiness. However, unlike the mentally-posited perceptions by the Wise, those posited by the Law-giver do not stem from our needs or feelings. They have their own different instances for the perfection of man. Furthermore, mentally-posited perceptions have no room in Divine Presence.
Machine summary:
اما در اینجا پرسشی که پاسخ آن زمینه تقسیمبندی دیگری از مطالب علامه را فراهم میآورد این است که «اعتباریات مطرح شده توسط علامه، اعتبار بشر است یا شارع؟ زیرا علامه در کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم از اعتبار فردی و اجتماعی سخن میگوید و از سوی دیگر، علم فقه را علمی اعتباری معرفی میکند و در «المیزان» نیز به اعتباریات شارع میپردازد.
در این تقسیم، اعتبار فردی در مورد افراد بوده و اعتباریات عقلا و شارع نیز در دسته اعتباریات اجتماعی قرار دارند.
اعتباریات اجتماعی نیز قابل تقسیم به اعتباریات عقلا و شارع است که در ادامه به هرکدام از آنها اشاره میشود: اعتبار عقلا این اعتبار را عقلا اعتبار میکنند و در سطح اجتماع و تنها بعد از اجتماع پدید میآید.
منظور ایشان از عقلا کسانی هستند که با طبع خود و با فطرت مشترک به دنبال نفع و خیرند و از شر و مضرات فرار میکنند و بر اساس نیازهای خود در زندگی اعتبار میکنند (طباطبایی، بیتا/ب، ص351): «پس از منظر اعتبارِ عقلا، علوم اعتباری علومى است "عملى و تصديقاتى، اعتبارى و قراردادى" كه ما خودمان آن را براى كارهاى زندگى اجتماعىمان وضع میکنیم و اعمال اختيارى خود را در ظرف اجتماع به آن تعليل نموده و اراده خود را نيز به آن مستند مىكنيم.
همه معانیای كه در محيط اجتماع بشرى مربوط به اعمال انسانى است، بر اين قياس است و همه آنها را خود انسان به خاطر مصلحت زندگیاش وضع نموده و در قالب اعتبار ريخته است» (همو، 1371، ج8، ص53).